Qalbi Gudhan Miyaa Qosol Lagu Godlaa

Shaqaalaha Dowladdu waa asadka kaliyaata ee umaddi ku faanto waanna salaanka lagu gaadho midho-dhalka himilada iyo horumarka dhaqaalaha dowladdaha, shaqaalaha dowladda waxa ku baxay tacab badan iyo wakhti dheer, sidii kor loogu qaadilahaa aqoontooda waayo-aragnimo iyo awooddooda xirfaddeed.

Laakiinse, mar kasta oo uu yimaado maamul cusub, waxay wax ka beddelaan nidaamkii iyo tixraacyadii hore ee soo jireenka ahaa iyagoo dib u yegleela shaqaale cusub iyo nidaam cusub oo bar billow ah, waxaannay taasi ku keentaa in uu dib u dhac ku yimaado hannaanka geedi socodka nidaamka dowladnimo.

Masuuliyiinta aqoonta dheer lihi waxa ay isticmaalaan hab raaca lagu qiimeeyo shaqaalaha dowladdaha wax-qabadkooga shaqo, aqoontooda iyo waayo aragnimada ay u leeyihiin dhinaca, siyaasaddaha, nidaamka iyo xeerarka u dejisan dawladdooda, ka midho dhalinta hatafka la hiigsanayo, awooddooda hoggaamineed, u heelannaanta adeegyada dadweynaha, kobcinta xidhiidhka iskaashi, isku-xidhka daneeyayaasha, dadweynaha iyo madaxda sare.

Ama dhanka awooddooda farsamo ee shaqaalaha dawladdu ay ka liitaan, sida, go'aan qaadashada, la socodka xaaladdaha adag, maareynta wakhtiga, soo bandhigidda aragtiyaha kala duwan, hirgalinta qorshayaasha siyaasadda, wadashaqeynta xidhiidhka hay'adaha, horumarinta xirfadda shaqada dawladda, baadhitaanada dhaleecaymaha iyo aragtiyaha xun ee ay dadweynuhu ka haystaan dowladdooda.

Marka qiimeyntaas la sameeyo, haddii ay awooddooda farsamo aad u liidato, waxa badh laga dhimaa xamilka culeyska shaqo ee ay hayaan ama waxa lagu sidkaa la taliyayaal ama waxa la kabaa xirfaddooda aqooneed, laakiinse, laguma beddelo shaqaale kale oo cusub, sida had iyo goor ka dhici jirtay xilliyadda kala guurka ee ay isbeddelaan maamullada siyaasaddeed, waxaannay arrintaasi ay wiiqdaa, halkii bar-tilmaameedka u ahayd hoggaamiyaha talada dalka haya. 

MFQoti.

Sheeko kale: Faaliyihii Fakaday.

 

Oday waayeella oo horjooge tuulo ka ahaa jiray waaggii uu socday dagaalkii u dhexeeyey Dowladdii Siyaad Barre iyo Jabhaddii SNM, waxa uu ku riyooday ciidamadii Siyaad Barre oo soo weeraray tuuladan uu degen yahay, balse, isaga iyo dhowr qoys ay ka bedbaadeen, dadka intii kale ay ciidamdaasi ay laayeen.

Wuxuu go'aansaday inuu isugu yeedho saddex faaliye oo tuulada degenaa si uu wax uga weydiiyo maalmahan ku soo foolka leh waxa ay riman yihiin, waxaannu ku yidhi, "Ninka ii sheega waxa ku soo maqan dharaarahan tuulada ee ka dhici doonna, waxaan siinayaa mood iyo nool midka uu jecel yahay, faaliyayaashii mid ka mid ahaa ayaa markiiba dhigay faalkii oo wuu bixi waayey, saddex jeer markuu u bixi waayey ayuu yidhi, maanta waa Arbaca oo iima qaalibna oo hadh baa iga saaran.

Faaliyihii labaad ayaa dhigay oo wuxuu sheegay in Gu'gan bishay uu abaar noqon doono, muhiimna ay tahay in la keydsado wixii gacmaha ku jira, inkastoo tuuladan uu ka dhici doonna Alle bari weyn oo meel kasta la iska iman doono ducadaas Alla bariga ah.

Faalihii saddexaad oo ahaa Nin aad u faan badan oo dhowr jeerna wuxuu sheegay la arkay oo ay u rumoobeen, markii uu faalkii uu dhigay, ee uu dhigay ayuu yidhi, kolayba jawaabtayda xamili maysaane, xilliganni waa xilli colaaddeed, markaa Nin walowba warankaaga afayso, gaashaankaagana adkayso, magaaladan dhiig badan baa ku daadanaya ee maatida iyo caruurta iyo wixii aan socon karaynba laba geedi ha loo raro oo halaga guuro tuulada, isagiibaa dadkii tuulada kanhoreeyey oo ka guuray oo duuda galay.

Laakiinse, dadkii tuulada deggenaa dheg jalaq u may siin oo way iska deggenaayeen tuuladii, Ninkii faaliyaha ahaa markuu dhowr caanno-maal uu soo jeedaaliyaba dhinaca tuulada oo uu hadba dadka socotada ah ee ka imanaya tuulada uu warsado in lagu nabad qabay tuuladii iyo kale.

Maalinkii danbe ayaa Nin socoto ahi oo ka yimid tuuladii uu soo maray, waxaannu u sheegay in tuuladii lagu nabad qabay, Dadkii tuulada deggenaa iyo dad kale oo ka kala yumid tuulada nawaaxidkeeda ay xoolo badan ku qaleen oo Alle bariya tuulada dhexdeedii.

Ninkii faaliyaha ahaa ayaa u soo kicitimay tuuladii maalinkii xigayba, waxaannu yimid tuuladii oo nabad ah oo weli hawshii Alle barigu ay socoto, ka dib, wuxuu soo galay goob lagu qaxweeyo oo uu fadhiyo faaliyihii labaad, faaliyihii labaad ayaa aad u qoslay oo ku yidhi, Keysow cilmigan faalka aad baad u taqaanaa, laakiinse, aqoontaadu weli ma'gaadhsiisna inay kala saarto dhiiga dadka iyo ka xoolaha.

Qoraa MFQoti

Dayaxa

 Mar aan xalay galin dhexaadkii u fiirsaday Dayaxa oo 17-jirsaday, waxa ku wareegsanaa giraan midabkeedu Akhtar yahay, waxa la fillan jiran nasiib-wacan, qabowga iyo barafka oo sii bata.

MFQoti

Sheeko kale: Anba kula mid baan ahaye aamus.

 

Kolayba run Nin sheegay godob waa u halise, waagii uu ku guuleystay doorashadii Jagada Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland mudane, Muuse Biixi Cabdi, waxaan ka mid ahaa xil-sugayaashii Teeyadda badan iibsaday ee maalinkii oo dhanna aan iska saari jirin, mararka qaarkoodna habeenkii ku seexan jiray teyga.

Markii ay gaadhay in uu Madaxweynuhu soo dhiso xukuumaddiisa, waxaan maalin walba iskaga eegi jiray hormooyinka xilalka uu soo magacaabo Madaxweynuhu, nasiib darro'se, markaan magacayga ka waayo, waan yara xannaaqi jiray.

Waliba, waxa Intaas ii sii dheerayd oo iigaga sii darneyd, Niman gurabaaslayaal ahaan jiray ayaa iga toocsan jiray, kuwaasoo igu odhan jiray, Maxamed maantana kumaba jirtid magacaabistii Madaxweynuhu uu soo saaraye waa sidee, illeyn show ismaba ogiye, haddana, xannaaq yar baa igala.

Markii Madaxweynuhu uu dhameys tiray xil-magacaabistii xukuumaddiisa, haddan, wuxuu Illaahay ii soo diray Niman farsamo yaqaanniin ahaa oo isla markiiba ii tiriyey hees daawo ii noqotay, heestaas oo laxankeeddii iyo codkeediiba wadatay, ayaan maalin maalmaha ka mid ah ugu imid Nimankaa Farsamo yaqaanniinta ahaa oo cod aad u cuddoon ku luuqeynaya heestii ay ii tiriyeen. Bal waa tanne dhageysi wacan.

Waxaan tiriyey heesaha

Saarleyda loo tumo 

Tubta waxaan ku soo riday

Kumanyaalo kaa teggay

Waxaan teeyo iibsaday

Iyosuudhadh la ii tolay 

Anigoon ku tallo-galin

Waligay inaan tago

Wixii aan tog iyo dhagax

Tafay buuro dhaadheer

Tabca iyo ka baxay daw

Sidii aad u teggi lahayd 

Taashkiyo kursiga dheer

Waxaan tacab u soo maray

Markaad gaadhay taadii

Haddaan xil la ii tirin 

Sow la iguma tacadiyin

"Haddii aan xil loo tirin 

Sow laguma tacadiyin."

Magaalooyinkaan tegay

Iyotuullo waxaan maray

Gaadhiga taraarsanni

Wuxuu tiiro illa koray

Ama taayir ii baxay

Anoo tiigso idhi meel

Muxuu turusku ii go'ay

Dhul aan laydhku wali tegin

Anoon haysan taar 

Iyotellekaska laga baxay

Sidii aad u teggi lahayd

Taashkiyo kursiga dheer

Waxaan tacab u soo maray

Markaad gaadhay taadii

Haddaan xil la ii tirin

Sow layguma tacadiyin

Haddii aan xil loo tirin

Sow laguma tacadiyin

Heestaas ayaa iga jabisay ladhkii iyo xumaddii badneyd ee ay igu keentay doonistaydii xilleed, balse, dharaarahan waa wax lala yaabo in dheggahayagu maqlaan erayo xannaf leh oo ka soo yeedhaya qaar ka mid ah xil-sugayaasha Xisbiga Talada haya maanta, kuwaasoo ay ku dhacday xumaddii igu dhacday waagaas, nasiib darro'se aan wali hellin daawadii ku habooneyd iyo farsamo yaqaannadii ihelay oo kale.

Qoraa MFQoti

Warsidaha Nayruuska xidigiska ee sannadkan 2025-ka ayaa u dabaaldegaya sannad-guuradiisii 13-aad.

 Warsidaha Nayruuska  xidigiska ee sannadkan 2025-ka ayaa u dabaaldegaya sannad-guuradiisii 13-aad.

Garasho Eebaa iska leh, isagaanay u sugnaatay xukunka kownkan, maamulkiisa iyo qadarkiisana cidina lama wadaagto, duniduna waxay ku joogtaa amarka awooda Eebe,  Rabigeen ayey u sugnaatay aqoon iyo cilmiba, waxaanu ku tilmaamay Aadamihiisa intuu ku manaystay wax kooban.

Haddana Aadamuhuna ma’daayo saadaasha iyo odoroska mustaqbalka ku soo foolka leh, waxaannay jeclaystaan inay wax ka ogaadaan wakhtiga foodda ku soo haya ee la xidhiidha waayahooda, umana fiirsadaan dhibta ku jirta ogaanshahaas, sababtoo ah, uma-adkeysan karaan, haddii ay xogogaal u noqon lahaayeen ayaamaha ku soo foolka leh noloshooda saamiga ay ku leeyihiin farxad iyo naxdin.

Balse, ku dhaqanka saadaasha xiddiguhu waa mid ku saleysan qaab-nololleedka bulshaweyntu ugu sahamiyaan beerahooda, xoolahooda iyo noloshoodaba, waxaanna arrimaha guur-guurka xidigaha wax laga weydiin jiray dad khibrad gaar-ah u leh oo  ku falanqeeya isbeddelka cimiladda, hawada, bad-maaxidda iyo dowladdaha.

Sidaa awgeed  baynu male Aadame ku male’awaali doonaa Oddoroska aayaha curashada gu'an cusub ee 2025-ka, waxaanna la odhan jiray, “Waxaannu u eegnay Mooro, Meere iyo Maalin, markaa sannadkan maalinka uu ku curtay waa maalin Arbacaad oo Hawaa’I ah,  waxa la odhan jiray waxay u wanaagsan tahay  arrimaha isgaadhsiinta, hal-abuurka, bogsashadda, murtida, arrimaha sharciga, habaarka, cilmi-dhagoolka, waxbarashada.  dalxiiska, fikirka,  la tacaalida walaalaha iyo caafimaadka.

Curashada Sannadkan cusub Dayaxu wuxuu ahaa Bil-saddex, waxa la odhan jiray Bil-saddex reerkaagana way kaa kaxaysaa, reer kalena kuma gaadhsiiso, balse, dhinaca xiddigiska waxa la fillan jiray filasho wacan, waxaanna dhici jiray iska hor-imaadyo la iskaga soo hor-jeeddo ujeeddooyin badan, dunidana waxa ka dhici jiray kacdoomo waaweyn, waxaanna la arki jiray riyooyin ujeeddooyin badan leh, qorshayaal marka la tijaabiyo wajiyadoodu ay yihiin kuwo xaqiiqo ah, waxa kale oo lala kulmi jiray cadaadis badan oo keena guusha, kaasoo jabiya wax-kasta oo  caqabad ku ahaa, dariiqa kaliyaata ee ugu fiicanni waa in aynu la qabsanaa arrimahaas oo dhan, waxa kale oo lala xidhiidhin jiray cadhada-dhow, himiladda, dhiiranaanta, socodka, hadhka, kibirka, xaqa, gefka degdega ah, caaqillada iyo ciidamada.

Dhanka kale, waxa la odhan jiray daaqad baa u furanta fursad kasta oo ay tahay in talaabo laga qaado,  la dhameystiro wax-qabadkii soo socday, waxna laga barto ruwaayaddaha ku hoos jira, wer-wer la’aanta doorashooyinka labka iyo dhadiga, waxa lagama maar-maan ah in la xalliyo wixii keenaya khilaafaadka iyo maseyrka.

Moorada Sannadkan cusub ee 2025-ka wuxuu ku beegmay Moorada Nayruus Arbacaad, waxa loo nisbeeyo astaanta habar-adhi, godadka dayaxu uu maro wuxuu ku leeyahay  faruur iyo faruur jid-kabaal, waa burji arliya ah, waana dhadig, habeen sabtibuu leeyahay, waa qabow engagan, jihadiisu waa waqooy iyo koonfur.

Sannadkan cusub waxa la arki jiray dhul-gariir, dab qabsada keymaha duur-joogta, xannuunada ku dhaca hab-dhiska dareen-wadayaasha, cudurrada ku dhaca sambabada,  cuduradda faafa ee ku dhaca sambabada, sida, oof-wareenka ama caabuqii covid-19-ka  oo kale, Runtana Allaa Og.

Somaliland aqoonsiga halka uu Alle kaga beegaba waxa la odhan jiray sannadkan waa xilli u wanaagsan aqoonsi buuxa in la siiyo wadamada buuxiyey shuruudihii Dowladnimo, una wanaagsan is-barashada, adkaysiga, murtida iyo dareenka, waxaanna la arki jiray horumar badan, khiyaamo badan, isbeddello qaabaysan, masuuliyad, macangagnimo, caddaalad, hal-abuurnimo, dheelitir, iftiin-wanaagsan, mudaharaadyo dhaca, helitaanka guusha, cabsida oo fogaata, niyad-jabka oo fogaada iyo abuuritaanka rabshadaha.


Isbeddel kasta oo cusub waxa la arki jiray iftiin iyo mugdi, dadka waxa ku dhici jiray niyad-jab keena iska hor-imaadyo u dhexeeya dadka kala aaminsan fikradaha kala duwan, waa lama huraan in aynu aragno khilaaf u dhexeeya kuwii hore iyo kuwa cusub, khilaaf u dhexeeya xorriyadda hadalka iyo xakameynta xoriyadda hadalka, khilaaf u dhexeeya Xisbiyadda siyaasadda, khilaaf u dhexeeya sharciga dowladda iyo dowlad la'aanta, ugu dambeynta waxa guuleysan doona iftiinka.

Dhinaca Hoggaamiyayaasha aduunka waxa la odhan jiray 20-ka sanno ee soo socda waxay awooddooda u isticmaali doonaan in ay ku wareejiyaan awooddo badan dadweynaha, ha noqoto mid toos ah ama mid dadban, balse, awooddahaasi waxay si qunyar-qunyar ah loogu wareejinayaa dadka, inkastoo ay jiraan xeerrar adag ama dedaalo liddi ku ah arrimahaas oo dhan, haddana waa wax la arki doono, waxa muhiim ah in la'kala garto runta iyo beenta, arrimahan isku dhafan ayaa ku jira dibnaha hoggaamiyayaasha Dowladdaha, shirkaddaha iyo warbaahinta madaxabannaan. Runtana Alaa og.

Dhinaca Dowladduhu waa inay soo dedejiyaan jaangoynta jihada qorshayaasha la hiigsannayo sannadkan cusub ee 2025-ka, sababtoo ah waxa jira dhur-sugid badan oo ku saabsan isbeddelka kobaca dhaqaalaha, dabeylahan isbeddel ee socdaa, waxay soo-dedejinayaan helitaanka taageero badan oo ujeeddooyin fiican leh, kuwaasoo la jaan-qaadi karaya tamarta, dhinaca awooddaha Dowladuhuna waxay horseedaan hal-abuur-ganacsi, isgaadhsiinta, isku socodka bulshada, isdhaafsiga fikraddaha, badeecaddaha iyo adeegyada kaabayaasha dhaqaalaha.

Sannadkan waa xilligii la fududeyn lahaa, la dardar galin lahaa, la dhimi lahaa ama  la iska deyn lahaa waxyaabaha aan loo baahneyn, waxa la kala-diri doonaa qaab-dhismeedyadii soo jireenka ahaa, waxaanna dib u qaabeyn lagu sameynayaa nidaamkii hore oo lagu beddelayo hab-cusub oo ka duwan kuwii hore oo ku habboon baahida nololleed ee bulshada, muuqaalkan Isbeddel ayaa muujinaya muuqaal xag-jirnimo ah, waxaannay dadku nolol-maalmeedkooda ku saarayaan laxan cusub.

Isbeddelkan kala-guur ayaa inoo muujinaya wax badan oo la aasay in dib loo soo faqayo, kaasoo diiradda saaraya xoojinta adeegyada caafimaadka iyo daryeelka caafimaadka dadka jiran, waxa soo bixi doonna sinnaan la'aantii shaqaalaha caafimaadka iyo nidaamka daryeelka caafimaadka ee muddada dheer soo jiitamayey..

Dhanka horumarka maaha in aynu nidhaahno horumar lama sameyn doono sannadkan, sababtoo ah miyir-qabkii iyo dhaqdhaqaaqii wadajirka ahaa ayaa inoo keeni doona
wax-tar badan oo ku wajahan awooddihii dhaqaalaha bulshada ee hoos u dhacu ku yimid, waxa loo baahan yahay hoggaamiye adag oo ka taliya halkii loo jiheyn lahaa.

Isbeddelkan qotodiisu-dheer tahay waxa udub dhexaad u ah oo uu inooga baahan yahay in la qaado tallaabo deg-deg ah oo geesinimo leh, awoodda dadweynuhu waxay keenayaan helitaanka fursado is-maamul oo ay kaga maarmaan ku tiirsannaanta taageerada Dowladdaha shisheeye iyo hay'addaha caalamiga ah ee ku hawlan abuuritaanka sharciyo cadaaladdeed.

Waxaynu soo aragnay burburkii ku yimid xishoodka, xeerrarka, dhaqankii, sharcigii dowladdaha, iskaashigii iyo garsoorkii, dadku waxay awooddoodii sharci u isticmaaleen gacmahooga, inkastoo Hoggaamiyeyaasha  awooddaha badan lihi waxay isku dayi doonaan  inay soo roggaan awooddo ay ku xakameynayaan, laakiinse, kuma guuleysan doonaan.

Waxaynu hore u soo aragnay kaligii taliyihii Suuriya oo ka cararay dalkiisa, dadka reer Kuuriyada Koonfureed oo ku gacan saydhay dedaalkii hoggaamiyahoodu ku soo rogay sharciga dagaalka, Xisbi mucaarida oo ku guuleystay doorashadii Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland, doorashadaas oo si nabad-galyo ah xilkii loogula kala wareegay, isla markaana,  tusaale iyo masaal u noqotay dunnida inteeda kale,  iska  caabintan ayaa ah mid ka sii socon-doonta dhamaan adduunka oo dhan.

Marka aynu ka nimaadno farsamada Kacdoonnada siyaasadeed ee dhici doona, haddana, waxa barbar socda horumarka tignoolajiyada, iftiinka hawada ku jira ee ka imanaya jibabka maqaarka hoostiisa la galiyo, taararka, qalabka macmalka ah ee qabta hawlaha gaarka ah, sida maydhida gaadiidka, dharka, karinta cuntada, bangiyada iyo lacag bixinta.

Waxa sidoo kale la fillan jiray Dawladdo- badani in ay burburaan, maalmihii aynu soo dhaafnay waxa cod kalsooni leh lagu riday Ra’iisal Wasaaraha Faransiiska, waxa kale oo kalsoonidii lagala noqday Ra’iisal Wasaaraha Jarmalka, isbeddelladan heerkoodu kala duwan yahay ayaa noqonnaya kuwo leh kicin iyo hal-abuur ay sabab u tahay fannaaniinta guud ee buruujta hawada iyo dabka.

Waxyaabaha ugu xiisaha badan ee sannadkan cusub la arki doono waxa ka mid ah iyadoo wax la iska weydiinayo xoggo-dhab ah, isla markaana laga wada-hadli doono heshiisyaddii la isku afgartay,  Dastuurka, Jiritaanka dimoqraadiyadda iyo Xisbiyadda Siyaasadda oo sida ay hadda u taagan yihiin ay ka muuqato inay ku dheggan yihiin arrimo kale oo fikraddeed, arrimahaas ayaa wax badan la iska weydiin doonaa.

Dabayaaqaddii sannadkii dhamaaday waxa xiddigihii aynu naqaanay ku soo biiray laba xiddigood oo aad u ifaya, xiddigahaas oo mid ka mid ahi ay udhaxeysay Dayaxa iyo Qoraxda, mida kale ay inooga muuqatay jihadda koonfur galbeed, xiddigahaas waxa la arkaa hal-mar 80-kii sannadoodba, waxaannay sameeyaan laba Qarax oo kala duwan, lamana garan karo xilliga ay ku aadan yihiin qaraxyadaasi, kuwaas oo sii qarxiya dhamaan xiddigaha dhintay ee ku shaqlan cirka, haddii uu dhaco mid kamid ah qaraxaasi waxa la la odhan jiray dunnida waxa ka dhaca masiibooyin dabiiciya, Runtana Allaa Og.

Sannadkan cusub ee 2025-ka, Dayuxu wuxuu ku curtay burji arliyo'ah ee mooradda baciidka, waxa la odhan jiray haddii habeenkaas dayaxu uu joogo Burji Arliya ah, qabow iyo kulayl abaar iyo barwaaqo midna lagama sheegi jirin, waxa kale oo loo eegi jiray xaaladaha khuseeya leyliga nafta,  nidaamka iyo in la gaadhayo himiladda shaqooyinka la hiigsanayo midho dhalkooda, waxa muhiim ah in aad loogaga taxadiro wixii ka dhalan kara awooddaha aynu u arragno in aanay wanaagsaneyn ee keeni kara nidaam-xumada, dareenka shaqaalaha dowladdu way awood badan yihiin, waa in la isticmaala feejignaan badan, yaan lagu tacadiyin xuquuqda shaqaalenimo, marka ganacsatada si ixtiraam leh loogu yeedhaayo qaarkood in ay ka qeyb qaataan bedbaadada qaranka,  ganacsatadu ma’laha hadalkoodu raxmad badan.

La arkee in dib u habeyn balaadhan lagu sameynayo cashuuraha, qiyamka qoyska, socdaalka, madaxbannaanida iyo heerarka kala duwan ee xadeynta dawladdaha muranku ka taagan yahay, waxaanna suuro-gal ah in la sameeyo wixii ku saabsan arrimahaas oo dhan labada sanno ee soo socota ama tobanka Sanno ee socda. Runtana Allaa og.

Waxa kale oo intaas sii dheer oo loo eegi jiray godka habeenkaa dayaxu fadhiyey, sannadkan dayaxu wuxuu fadhiyey burji hawaa’iga ah ee Dalow, waxaanna la odhan jiray dabeylaha, shimbiraha iyo ayaxuba way bataan, dhinaca awooddaha suldaamada dhaqanku awood ma'yeeshaan, ganacsiga iyo kalluunkuna way yaraadaan, waxa kale oo la odhan jiray burjigan wuxuu ku farxaa qaabka bani’aadanimada, siyaasadda, sahaminta shiidaalka dhulka, seerayaasha, duur-joogta, qorayaasha, cilmi dhagoolka iyo in talaabo laga qaado wax-barashada, Runtana Allaa Og.


Doctor Philosopher, PH, Asteologiest, Author,  MFQoti

Erey waa iga duco

Erey waa iga duco, Inteenan Face-buugga ku wada-jirta iyo intii dhashay iyo dhamaan umadda muslimiinta ah Illaahay dambigooda ah dhaafo, Illaahayna waxaan ka baryayaa inuu kii xaq leh-na siiyo xaqiisa, ninkii aan wax lahayna, aanu siin wax aanu lahayn oo aanu raacin xaq aanu lahayn.

Erayna waa iga dardaaranoo Ninka ka hor-dhaca tirinta codka doorashooyinka wali laga dhur-sugayo ee Face-buuga ku soo qora tiro-male awaal ah ama suuqa ka tow-tow leeya, waxa la odhan jiray "Farasow kacdaada iyo kadladaada isla sug", sabatoo ah, haddii aad baahiso hadal lagaaga toosan yahay odhaahdiis oo ay ahayd inay baahiso guddida doorashooyinka loo xil saaray , Somalidu waxay odhan jirtay "Hadal nin kaa xigo iyo hawl nin kaa xigo midna lama hororsado".

Eray waa digniin, Waxa la yidhi, Faataxada dabadeed lama hadlo, haddii la hadlona wax-san mooyee wax xun laguma hadlo.

MFQoti 

 Doorashadii Way Kala Miirantay

Xertu waxa ay ahayd dugsiyadii ugu horeeyay ee ka hirgala dalkeena ee lagu baran jiray Aqoonta Islaamka iyo afka Carabiga, xertu waxay ka dhex abuurantay nolosha miyiga ee reer guuraanimada, kolba halka ay u guuraan ayey iyaguna u guuri jireen, manaanay jirin meel u gaar ah oo ay degenaayeen, waxay ahaayeen kulliyad guuraysa oo dadka reer miyiga ah yar iyo weynba bari jiray, Quraanka, culluumta Islaamka iyo Afka-carabida.

Sidoo kalena, waxa ay reer miyiga u maamuli jireen dhaxalka, guurka, aaska, casharinta xoolaha, sekada, ducada iyo nabadaynta, ka dibna, Reer miyiguna waxay abaalgud u siin jireen xoolo.

Wakhti wakhtiyada ka mid ah, Xer guuraysa oo Sheekh wato ayaa deegaan barwaaqo ah oo beli weyn leh soo degtay, sheekhii ayaa ardaydii qaar u diray balaygii oo ku yidhi, “Biyo inooga soo dhaamiya.”

Markii ay ardaydii baligii tageen, waxay arkeen dhaankii, Geelii, Lo'dii iyo Adhigii oo ku dhex jira baleygii oo ay ka cabayaan, oo xareeddiina ay dhooqowday.

Ardaydii markii ay ku soo noqdeen sheekhii, waxay ku yidhaadeen, “Sheekh, way qaseen! Biyihii way qaseen! Dadkii xoolaha waraabinayay biyihii way qaseen!”

Waxaannu ku yidhi Sheekhii “In yar iska suga, Biyaha iyo dhooqadu ha kala miirmeene,” 

ka dib, markii xoolihii iyo dhaankiiba ay ka fulleen balaygii, ayuu sheekhii u diray ardaydii, waxay arkeen biyihii oo kala miirmay oo xareeddii walaclaynayso, waanay soo dhaamiyeen biyihii.

Ardaydii markay biyihii keeneen degmadii xertu degenneyd, ayaa Sheekhii weydiiyay, “ Ka warama biyihii?”

Waxaannay ku war celiyeen Sheekhii, "way kala miirmeen,”.

Sheekhii waxa uu yidhi, “Ogaada, wax wal oo la qasaaba, way kala miirmaan, marka qaska laga daayo!!!”.

Qoraa Mohamed Farah Qoti

DOQONKA

Nin xidaariya baa la weydiiyey, Bal nooga waran Doqonka?

Doqonku yaanu kula dhalannin buu yidhi, waxa lagu yidhi, bal hadduu kula dhalasho ka waran? ma'hadduu kula dhalasho meel kaa fog ha joogo, oo yaanu meel kuu dhow joogin, bal hadduu meel kuu dhow joogo ka waran baa la yidhi? ma'hadduu meel kuu dhow joogo, gacantaada ha u baahnaado buu yidhi, waxa lagu yidhi, bal hadduu gacantaada aanu u baahneyn ka waran? waar bal yaanu xoog-weyn lahaannin buu yidhi, waxa lagu yidhi, bal hadduu xoog-weyn leeyahay ka waran? 

Ninkii xiddaariga ahaa baa yidhi, Ma'doqon kula dhalashay, oo meel kaa fog jirin, oo meel kuu dhow jooga, oo gacantaada u baahneyn, oo xoog weyn, bal yaanu shisheeye kaa jeclaannin buu yidhi, waxa lagu bal caaqillow hadduu shisheeye kaa jeclaado ka waran?

Wuxuu yidhi ma'doqon shisheeye kaa jeclaaday wuu ku dilayaaye, inta aanu ku dilin dil ama la meerayso buu yidhi.

Madaxweyne Siilaanyo

 Wax yar oo ogaanshayga sooyaalkii taariikheed xilligii uu ahaa Musharaxa Xisbiga KULMIYE (AHUN) Axmed Maxamed Maxamuud (Siilaanyo) hilaaddii 2008-dii.

Xilligaas Agaasimihii Guud ee Wasaaradda Caafimaadka Jamhuuriyadda Somaliland ayaa cashuur dhaaf u sameeyey Xisbiga KULMIYE deeq 6-koontiinar oo iskugu jiray agab caafimaad iyo daawo ay ugu tallo-galeen in loo qeybiyo cusbitaalada Gobolada Dalka, deeqdaas mucaawimada ahayd markii ay soo gaadhay dalka, gaar ahaan, qeybta lagu keydiyo daawada dalka ee caasimadda Somaliland, goobtaas oo ay ahayd in uu Wasiirka Caafimaadku kala wareego deeqdaas Xisbiga KULMIYE ugu tallo-galay cusbitaalada.

Axmed (AHUN) markii uu yimid qeybta keydka daawada ee Wasaaradda Caafimaadka, Aniga ayaa u soo qaaday Kursi uu ku fadhiisto inta uu u imanayo Wasiirka Caafimaadku, waxa yar ka dib, Axmed ayaa la hadlay Wasiirka, waxaannu u sheegay in uu joogo goobta keydka daawada ee ay ku balansanaayeen, ka dib, wasiirku waxa uu ugu war-celiyey in Madaxweynuhu la soo hadlay oo uu yidhi hakala wareegin, runtii aad buu uga cadhooday, balse, haddana muu shareysan, inkastoo deeqdaasi sidii loogu tallo-galay aanay u wada gaadhin cusbitaaladdii loogu tallo-galay.

Waxa uu ahaa Axmed hoggaamiye bulshadiisa la jecel horumarkiisa, isagoo ka warqabay baahida dadkiosa iyo dalkiisa taala, muu ahayn hoggaamiye Xisbi mucaarid oo dadkiisa iyo dalkiisaba dhiig u horseeda si uu ugu gaadhi Kursiga ugu sareeya talada d

 Waxaan la hadlayaa Labadiinan gayaanka ah ee haddana is gaya, ee is bartay, ee is jeclaaday, ee isku faraxsan, ee is ogol ee dhawrka sannadood wada-sheekaysanayay ee aan haddana weli aan guri- yegleelin, maad riyooyinkii ka midho-dhalisaan oo kaga dhabeysaan inaad yegleeshaan rug iyo raas cusub, maad gacmaha is qabsataan, oo is garabsataan iskuna hiilisaan oo nolosha ku midowdaan, miyuu midba midka kale kaabo oo uu garab iyo gaashaan u noqdo inta aad geldaloolooyinkiina u fiirfiirsanaysaan, maad isku xil-qarisaan, oo wanaagiina xoogga saartaan, oo midba dhinaca uu ka liito ka taageertaan, inta aad waqtigiinna ku luminaysaan shaki iyo muran dhexdiina ah, maad qorshe cad sameysataan, kuna wajahdaan qalbi furan iyo Jewi farxadeed, maad dadka warkooda iska dhaaftaan oo dantiina garataan, dhibka waayaha iyo walbahaarka caashaqa iska gargaartaan, waad isku baahantihiine labadiinuye anagana waad nagu raagteene maad wada-tashataan, wakhtigu wuu ordayaaye, doorashadiina dhamaataye maad dhab-dhab isku doorataan anagana naga farxisaan.

Dadku noocyo badanaa

Weli waxaynu ku guda jirnaa sheekooyinkeenii haalaasiga ahaa, waxaynu maanta ku soo qaadan doonaa waxaan arkay iyo waxaad aragtay.

Waxaan arkay Illa giringiri caashaqa, Giraangirayaashu waa kuwo inta badan wakhtigooda ku lumiya tamartooda, waana kuwo u baahan in wax walba iyaga loo qabto, mana daneeyaan wanaaga, laakiinse, waxay rumeysan yihiin in dhibka ku haysta aad ku xaliso dhibaatooyinkooda, marka aad shaqo u abuurto si ay u kobciyaan noloshoodanna, haddana waxa aad arkaysaa ka hor inta aanay hawluhu dhaqaaqin inay kaaga baah yihiin iyagoo fuushan kaariyoonihii ay ku shaqeynayeen in aad ku riixdo.

Dadka hab-dhaqanka Xamasta lihi (Kaneecada) waa daneystayaal aan wax tar u lahayn nolosha aadamaha dib u dhac mooyaanne, waa kuwo had iyo goor xiiseeya inay ka nuugaan dhiiga waxyaabaha wanaagsan ee waxtarka u leh caafimaadka nolosha aadamaha, isla-markaana ay ugu beddelaan sun, marka hareerahaaga ay ka qaadayaan heesaha ay kugu amaanayaanna, waa marka ay doonayaan dhiiggaaga inay jaqaan oo ay kuugu beddelaan sun aad ku dhimato.

Caawiyayaashuna inta badan waxay ku hawlan sidii ay u heli lahaayeen mahad-naq iyo amaan, waxaannay iska dhigaan rabigii quudinayey nolosha aadamaha, waxaannay jeclaystaan inay dadka xukumaan oo ay jaan-gooyaan jihooyinka noloshooda, mana jecla inaad ka xorowdo oo aad noqoto xidig-iftiimaya, balse, waxay jecel yihiin inaad hoos joogto waligaa oo aanad guuleysan, haddii aanad ka tashanna xidigaagu iftiimi-maayo.

Dadka hab-dhaqanka Yaxaas lihi, waa jilayaal aan lahayn wanaag ama ujeeddooyin cibaado leh oo loogu soo dhawaado, waxay raadiyaan oo ay ku mashquulaan dadka kale ceebahooda in ay wax ka ogaadaan, yaxaasku isma yeelyeelo, laakiinse, waa munaafiqiin.

Jirjiroolayaashu waa kuwo had iyo goor ku jira tartan caafimaad darro ah, waxay iska dhigayaan kuwa kula jira oo haddana aan ogoleyn in aad guulaysato, oo jecel guuldaradaada, waxay ka xumaadaan in nolosha qofka baniaadamka ahi uu gaadho horumar, xumaantoodaasi waa mid ujeedooyin badan wadata, waxaannay arrintaasi sababtaa in ay kula galaan tartan xaasidnimo ay ku jirto, kuwan midabada badan lihi ee marba halkay joogaan isku eekaysiiyaa waa saaxiibadaada kuu dhow ee aadka kuu taageersan, laakiinse aan u debaaldegi doonnin horumarkan aad gaadhay, waxaannay ku dedaalayaan in waxyeelooyin soo gaadhsiiyaan dedaalkaaga oo ay fashilin doonaan qorshayaashaada iyo riyooyinkaaga.

Dab-daacayaashu waa kuwo had iyo goor abuura dhibaatooyinka xalka u baahda, marka xalka la helana, waxay abuuraan kuwo kale oo hor leh oo waxyeelo soo gaadhsiiya dareenka rajada.

Cod-baahiyayaashuna waa kuwa ugu xun aadamaha, waxaanna qalbiyadooda ka buuxa xumaan, wasakh iyo naxli badan, waa kuwa xanbaara warka xun, waa sidayaal fidiya wararka qalbi jabka ku rida bulshada ee aan cibaadada lahayn, waa baayac-mushtarka qeybiya dhacdooyinka nasiib-darrada ah iyo horumar la'aanta, waad garanaysaa sida aan aniguba ugaranayo.

 MFQoti

Sheeko Xiiso badan:- Dharab yaa beddelay.?

Wali waxaynu ku guda jirnaa sheekooyinkeenii haalaasiga ahaa, waxaynu maanta waxaynu isweydiin doonaa Dharab yaa beddelay? 

Markii loo doortay jagada Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland, (AHUN) Cabdiraxmaan Axmed Ali waxa ku xidhnaa silsilad geed ku horyaalay madaxtooyada horteeda Nin weyn oo raameystay oo aan hadal badneyn, maalin maalmaha ka mid ah ayàan ku idhi silsiladda ma'kaa gooyaa? waxaannu iigu hal celiyey, Maya, Nin Maxamed la yidhaado oo madaxtooyaddan iman doona ayaa iga jari doonna ee iska tag.

Markii loo doortay Jagada Madaxweynihii Labaad ee Jamhuuriyadda Somaliland (AHUN) Maxamed Xaaji Ibraahim Cigaal, ayaa gacantiisa kaga jaray ailsiladdii uu ku xidhnaa Ninkii raamaha lahaa ee ku xidhnaa geedka ku horyaalay madaxtooyada, ka dibna, Ninkaas waxa beddelay Islaan la odhan jiray Faadumo oo joogi jirtay wadada madaxtooyada illaa cusbitaalka weyn ee caasimadda Hargeysa, Faadumo inta ay mashxarad dhawaaq dheer leh "Illilig,Illilig,,Illilig, kaga siiso, ayey ku soo afmeeri jirtay “ Laydh Qabow, Laydh Qabow, Laydh Qabow, markii uu geeriyooday Madaxweyne Maxamed Xaaji Ibrahim Cigaal, iyana way geeriyootay ka dib markii uu dul maray gaadhi Bas ahi.

Markii uu ku guulaysatay jagada Madaxweynihii saddexaad ee Jamhuuriyadda Somaliland muddane, Daahir Rayaale Kaahin, Laydh qabow waxa beddelay Nin weyn oo la odhan jiro Dhido, kaasoo ahaa Nin lagu lamaanaa oo had iyo goor feedha qaawanaan jiray oo sidan jiray murjin dheer, magacan Dhido waxa uu ahaa kalmad uu halhays u lahaa oo ay dadku ugu magac dareen, waxaannu ku luuqeyn jiray, “ Dhido, Dhido, Dhido ka dul muuqoo ha daalin" isagoo ula jeeday Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland.

Markii uu ku guuleystay jagada madaxweynihii Afaraad ee Jamhuuriyadda Somaliland (AHUN) Axmed Maxamed Maxamuud (Siilaanyo) Dhido waxa beddeshay gabadh hooballad ahayd oo la odhan jiray Caasho KANEECO, gabadhaas waxa ay ku luuqeyn jiray hees jaceyl ah oo ay u tirisay Madaxweynaha, waxaannay odhan jirtay “ Allahayow calaf,calaf,calaf iigu dhig jaceylkayga”

Markii uu ku guukeystay Jagada Madaxweyne mudane Muuse Biixi Cabdi, waxa Caasha Kaneeco waxa beddalay Dharab, inkastoo uu aad u jeclaa Madaxweynaha, haddana waxa uu ahaa Nin hadalkiisana la fahmin oo aan hawl-yaren oo jiidh-jiidh badan.

Maanta oo uu ku guuleystay jagada madaxweynaha Lixaad ee Jamhuuriyadda Somaliland Mudanne, Cabdiraxmaan Maxamed Cabdilaahi Cirro, waxa isweydiin mudan Dharab ya beddelay?

MFQoti