26-August-2015
Waxaan garowsaday
in aan halkan idinkula wadaago aragtida wax ka dhaadhicinta iyo
dareensiinta qofka aad ka aragti-dheer tahay ama kaa aragti-dheer xaga fahanka
waxa jira iyo cabirka waxa inagu soo fool leh.
Qiyaasta guud ee
fikirka qofka ayaa horseed u ah, inuu wax ka dareemi karo dhamaan gayiga ku
xeeran, islamarkaana uu
cabbirkiisaasi dhaxalsiiyo dhinaca
aragtida, maqalka, dareenka, iyo xogogaal u noqoshada wararka soo gaadhaya
kaydka xog ururineed ee maskaxdiisa, Haddaba qiyaasta guud, inkastoo haddana ay
jiraan erayo ad-adag oo macnahoodu yara
kakan yahay kuwaasoo u baahda aragti iyo
sharax cilmi aqooneed oo u kala soocda
garashada, fahanka iyo xaqiiqda dhabta ah ee ugaga dhex-iftiimay.
Haddaba
waxa jira Dulin ku dul-nool aadamaha, kaasoo lagu tilmaamo inuu ka mid yahay
wax-yaabaha keena wer-werka iyo walaaca
ku yimaada qofka, ka dibna waxay sababtaa in jidhku kaga jawaabo hab-kasta ama
dariiqo-kasta oo uu baahi u qabo, taasoo noqota waayo-aragnimo wanaagsan ama mid xumaan ah, marka ay dadku dareemaan wax-yaabaha ka
soconaya hareeraha xayndaabka ay ku xeeran yihiin, waxaanu jidhkoodu ku
siidaayaa dhiiga kimikalkals (Chemicals),
kuwaas oo ay dadku ka helaan Xoog iyo Tamar, waxaanay noqon kartaa mid wanaagsan waa haddii
uu sababo muuqaal-khatar ah, laakiin,
haddii uu noqdo ka xun, waxa lagu tilmaamaa inuu yahay ka ugu Xoogga iyo
Tamarta baddan ee sababa jawaabaha dareenka
leh.
Inkastoo aanay ka fogayn marka qofka uu
ku yimaado wer-wer uu ka wer-weraayo shaqadiisa iyo qoyskiisa, haddana waxa loo
tiriyaa inay ka mid tahay wax-yaabaha keen in qaab-dhismeedka qofka uu ku yimaado
cabsiyaha khatarta baddan ee kiciya dareenkiisa,
waxaana ka mid ah siyaabahaasi oo loo sii kala saaraa Afar nooc oo kala ah sidan: -
Wer-werka iyo Walaaca
Xaaladaha Adag (Survival Stress), inkastoo ay sii kala khatar badan yihiin,
balse waxa lagu macneeyaa inay tahay habka kaliyaata ee qofku xal u arko inuu Dhoofo ama uu Dagaalamo.
Wer-werka iyo Walaaca Nafeed
(Internal Stress), waxaana lagu tilmaamaa inay tahay Wer-werka
nafteed ee aanad waxba ka qaban Karin.
Wer-werka iyo walaaca
Deegaankaaga (Environmental Stress), waxa iyana lagu tilmaamaa inay tahay kuwa ku
yimaada wax-yaabaha ay ka midka yihiin Buuqa, Cidhiidhiga iyo marka dhinaca shaqada uu culays kaagaga yimaado ama
qoyskaagaba.
Iyo ta’ay keento shaqada
adag ee la yidhaahdo (Fatigue and over work).
Haddaba,
wax-ka barashada maantu waxay ina
tusinaysaa inaynu ka dhaxalno barashada iyo fahamka in qabiilkasta oo ka mid ah
Somaliland ay leeyihiin oo ay ku dhex-jiraan nooc leh, hab-Nololeedka iyo hab-dhaqanka
dabeecadaha nooc ka mid ah noolayaasha ili-maqabatiga ah ee loo yaqaano dulinka, ee afka-qalaad
loogu yeedho (Host ama Parasite), waxaanu
ku dul-noolaadaa noolahaasi noole kale,
waxa kale oo lagu sifeeyaa noolahaasi inuu faa’iido baddan u leeyahay
bulshadda dhex-deeda iyo xidhiidhin-teedaba,
Islamarkaana uu yahay mid aan laga maarmi Karin, waxa sidoo
kalena taasi bar-bar socota Wer-werka
iyo Walaac uu ku keeno Aadamaha uu ku
dhex-noolyahay.
Guntii iyo Gebagabadii waxaan ku soo gunnaanadi
lahaa, si xal loogu hello arrimaha aynu
kor ku soo sheegnay, maadaama dalkeenu
aanu lahayn goobaha gaarka ah ee Rayi iyo Fikir-dhiibashadda lagaga hadlo, ee sida, (Hyde Park), kaasoo ah goobaha –fagaaraha dadku sida xorta
ah ugaga hadlaan iyagoo soo bandhigaya dareenkooda, shucuurtooda, Aaraadooda iyo Fikirkooda,
ay wax-weyn ka tari lahayd mushkiladaha
iyo duruufaha inagu gadaaman ee
hadheeyey kumanaan Rajada iyo Idiidiiladu
ka xumaatay oo wax-tabanaya iyo kumanaan kale oo ku suggan dalka Somaliland.
