30/Oct/2016
Markii
uu dhamaaday dagaalkii ay Jabhaddii Xaq
u dirirka ahayd ee (SNM ) kaga
guulaysatay Taliskii Siyaad Barre, ka dib, dib u xoreyntii Dalka jamhuuriyadda
Somaliland sannadkii 1991-kii.
Isla-wakhtigaas,
waxa ciidamaddii xaq u dirirka ahaa ee (SNM) la kala siiyey Affar Darajo oo
kala ahaa, sidan.
Darajadda-koowaad
waxa la siiyey Raggii siidhiga
affuufayey ee ku jiray jiidaha hore ee
ciidamaddu ay ka dagaalamayeen, “Premier
to Premier”, taasoo ahayd , ahmiyaddii
koowaad ee ugu muhiimsanayd, uguna sareysay
Madax-da hoggaaminaysa Dowaladda Jamhuuriyadda Somaliland.
Halka
iyana la siiyey Darajaddii-Labaad Raggii miiska dushiisa ku qorsheyn jiray
nidaamka iyo hawlaha ciidanka, “Premier Lazy” Ahmiyadda labaad ee ku xigeenadda
madax-da hoggaamiyayaasha Dowlada Jamhuuriyadda Somaliland.
Waxa
kale oo Darajadda-Saddexaadna la siiyey,
“Stupid Active” oo ahaa Doqonadda
firfircoon ee xukunka ay gooyaana uu ahaa mid aad hooseeyey, isla markaana ay
garashaddoodu ay ahayd mid aad u yarreyd, Raggaas oo ahaa kuwo marka uu
dagaalku socdo odhan jiray laba-Kaarre ayaa ina weydaartay, halka Darajaddii-
Affaraadna la siiyey “ Stupid Crazy”
Doqonadda aan wax-baba hubsanin, Raggaas oo ahaa Saad-hayayaashii marka
uu dagaalku socdo ee ay rasaastu kala go’do, iyadoo rasaas loo baahan yahay soo
diri jiray shiidaalka ama wax kale oo aan loobaba baahnayn, kuwaas.
Sida
aynu wada ogsoonahay, wakhtigaasi waxa la siiyey Darajadda Koowaad ee “Premier To Premier”, Mujaahid
Muuse Biixi Cabdi oo lagu tilmaamo in uu yahay Hoggaamiye leh Dhaqan, Diin iyo Waayo Arragnimo, kaasoo hadda, Hoggaamiye
iyo murrashaxa Madax-weyne u ah Xisbiga Nabada, Midnimadda, iyo
Horumarka ee tallada dalka haya kulmiye (PUD party).
Inkastoo, lala xidhiidhiyo in ay tahay
hoggaamintu, mid bulshadeed, diimeed, siyaasaddeed iyo ollole-kooxeedba,
haddana waxa lagu qiimeeyaa Hoggaamiye Muuse Biixi Cabdi in uu la mid
yahay hoggaamiyayaashii ugu wanaagsanaa ee ka soo taliyey Aduunka, kuwaas
oo lagu qiyaasay 96% inay ahaayeen Askar ka tirsanayd
ciidamada millateriga, waxaana ka mid ahaa hoggaamiyayaashaasi, Jamaal Cabdi Naasir, Andrew Johnson, Xafidul
Asad, George
Washington, Winfield Scott iyo Charles de Gaulle oo ahaa saraakiishii ku guulaysatay difaacidii dalka farancsiiska ee uu damacsanaa
in uu qabsado Jarmalku (Germany) dabaqayaaqadii
bishii January 1940-kii.
Charles de Gaulle Wakhtigaas ka dib, waxa uu ka tagey
taliskii sare ee ciidamadda, isagoo ku biiray dhinaca siyaasadda, waxaanu murrashax
madax-weyne ka noqday Xisbigii wadaniga
shaqaalaha, isla-markaana waxa uu ku hellay si mutadawacnimo ah taageeraddii
ugu badneyd difaaciddii dalka Faransiiska, inkastoo, aanay u lahayn wax-aqoon ah dadkii ku noolaa
Dalka Faransiiska iyo Dalka Ingiriisku, Haddana,
Dadkaas waxa ay rumaysnaayeen in
hiigsigiisaas uu ahaa mid lagu wada
qanacsanaa tayadiisa hoggaamiyenimo eek u hoggaamindoono Dalka Faransiiska
(France).
Waxa uu ka qalin jabiyey Jamaal
Cabdi Naasir Kuliyaddii Ciidamada Dagaalka, Sannadkii 1938-kii, horaantii bishii June, Sannadkii
1967-kii, Dadka reer Masar waxa ay u
sameeyeen mudaharaad weyn oo ay ku taageersanaayeen in uu ku biiro hoggaaminta
Dalka Masar, iyagoo u arkaayey inuu
yahay Nin Hoggaamin karra Dalkooda, ka dibna, waxa uu badelay Sannadku markuu
ahaa 1970-kii, Madax-weynihii dalka Masar ee la odhan jiray Anwarul Sadaat.
Halka Muuse
Biixi Cabdina uu ka qalin jabiyey Kuliyaddii-Cilmiga Barashadda Duulimaadka
Diyaaraddaha Dagaalka ee kishanpura oo
ku taalay dalka Ruushka sannadku markuu ahaa 1973-kii, ka dibna, waxa uu ku
biiray jabhaddii xaq u dirirka xornimo doonka ee (SNM), Sannadkii 1985-kii, isla-wakhtigaasi, waxa
uu noqday Taliyihii Ciidanka dagaalka ee
Aaga Bari, waxaanu ka mid ahaa saraakiishii (SNM) ee ku guuleysatay dib u
xoreyntii Dalka Jamhuuriyadda Somaliland.
Billowgii
bishii February, Sannadkii 1991-kii, waxa uu ka soo qayb qaatay dhismihii Dowladnimo
ee lagu dhisayey Qaranimadda Jamhuuriyadda Somaliland, isagoo ka soo qabtay
xillal kala duwan Dowladda Jamhuuriyadda Somaliland.
Sannadku
markuu ahaa 2002, waxa uu u xuub siibtay
dhinaca siyaasadda oo uu ka gaadhay in uu ka noqdo hoggaamiyaha xisbiga tallada haya ee Kulmiye, isla-markaana ahna, Murrashaxa
uga tartamaya Jagada Madax-weynaha Xisbigaasi, sidoo kalena, dadka wax saadaalinayaa waxa ay ku qiimeeyeen, sababta
uu sida mutatawacnimo ah ugu hellayo taageeradda ugu badan ay tahay, in la
rumeysan yahay Tayadda Hoggaamintiisa oo wanaagsan, isla-markaana lagu wada
qanacsan yahay himiladdiisa uu ku hiigsanaayo hoggaaminta taladda dalka
Jamhuuriyadda Somaliland.
Waxa
ay taasi ku macneeyeen, iyagoo bud-dhig ugaga dhigay, inuu yahay Hoggaamiye ka
soo qayb qaatay halgankii dheeraa ee dib u xoreyntii Dalka Jamhuuriyadda Somaliland
iyo in uu yahay Nin hoggaamin kara dad
badan oo qabiili ah, oo ka badan kuwa cilmiga leh, kana badan kuwa xidhiidhka
sarre leh, kana sii badan kuwo aad aad-ula yaabayso macluumaadka ay xanbaarsan
yihiin iyo xoggaha ay bixinayaan.
Waxa
kale oo ay ku sifeeyeen farshaxannimadda
hoggaamiyaha xisbiga KULMIYE in uu yahay mid had iyo jeer wax ka baranaayey
isbad-badalada cimiladda Aduunka ka jira, mana aha bay yidhaahdeen, mid ku
koobnaa akhriska Buuggaagta iyo wararka sida hirarka mowjadaha u qulqulaya oo
kaliya, laakiinse, waa Hoggaamiye awood u leh inuu ka tanaasulo fikraddaha duur-joogta
ah ee madhan, ee ay faafiyaan
duur-joogtii ka dareertay Xisbigiisa ee ku biirtay Xisbiga WADANI, waxaanu wax
u qabtaa sida saxda ah ee ku haboon Hoggaamiye Muuse Biixi Cabdi.
Marka
laga hadlaayo Hoggaamiyaha waxa garaadkeenu ina siiyaa wax-yaabo badan, kaasoo,
innoo sawira muuqaalo kala duwan oo leh siyaabo badan oo kala gadisan iyo
su’aalo badan oo innooga baahan jawaab
sax ah in aynu kaga jawaabno, kuwaas oo ay ka mid yihiin, :- Aduunka ma Hoggaamiyey Boqortooyo Boqor
Jillaa ahi, Boqor War-doon ahi, Boqor
Sirdoon ahi, Boqor Xab-xable ahi, Boqor Farsamo-yaqaan ahi, Boqor Maal-qabeen ahi, Boqor Tuug ahi, Boqor Macalin ahi, Boqor Dhakhtar ahi? .
Sida
ay taariikhdu sheegtay su;aasha jawaabtaas in aanay aduunka ka dhicin inay
noqdaan Hoggaamiyeyaal, inkastoo tiradoodu ay aad u yareyd dhakhaatiir
hoggaamiye ka noqday aduunka, balse, waxa ay ku sababeeyeen dhibaatooyinkii ugu
waaweynaa ee dhinaca Hoggaamintoodii ay ahayd, kuwaasoo marka ay shaqeynayaan ka
horeysiinayey dantooda gaarka ah danta caamka ah ee guud, isla-markaana, ay
ahaayeen kuwo ay hageysay xoriyaddoodu oo qiimeynaya qaab-dhismeedka ugu
sareeya, laakiise, Hoggaamintu waa mid u shaqeysa dadka kale iyo danta caamka
ah ee guud.
Sidoo
kalena, waxa haga cilmiga barashadda caafimaadka iyo cuduradda sidii la iskaga
difaaci lahaa, iyagoo u isticmaalaya farsamo- xaalladeed iyo jawaabaha
maxsuulka ka soo bixi doonta baadhitaanadii lagu sameeyey bukaanka, halka ay
Hoggaamintuna u isticmaalsho hab- xeeladdaysan, Abuurid iyo
muuqaalo sawirkoodu uu aad u wanaagsan yahay.
Waana
kuwo xidhiidhkoodu aad u hooseeyo, isla-markaana, ku farxa hal-xidhaalayaasha
in ka badan dhibaatadda dadka haysata, taasoo lagu tilmaamo in Hoggaaminta
Dhakhaatiirtu la mid tahay, sida dhaqashadda Bissadaha oo kale, sidaa
daraadeed, ayey ugu yar tahay Boqortooyo Boqor dhakhtar ahi uu hoggaamiye ka noqdo
dunida aynu ku nool nahay, laakiinse, kuwaa kale taariikhdu meelnaba kumay xusin.
Haddaba, si aanay maalin kasta
yab-yab, yabooh iyo yagleel cusubi aanay innoogu dhicin, waxa muhiim ah in
aynaan sahan la’;aan guurin, maadaama, sahamintu ay tahay aassaass koowaad ee
himilladda dadweynaha, sida, dadka reer guuraaga ahiba ay ugu sahamiyaan
xoolahooda dhulka biyaha, naqqa iyo dooga leh ee ay dajin lahaayeen.
Dhinaca u sahaminta dalku inuu yeesho hoggaamiye
wanaagasan, halbeega sahaminta loo isticmaalo ee lagu qiimeeyo wakhtigan kala
xulashada Murrashaxiinta saddexda xisbi
siyaasaddeed ee UCID, WADANI iyo KULMIYE
tartamaya inay ku guuleystaan jagada Madaxweynaha Jamhuuriyadda
Somaliland.
Cabbir
hagaha ugu fiican inaynu ku qiimeeyno sifaha murrashaxiinteena in ay yihiin kuwo leh arragti-fog,
hiigsi, himmilo mustaqbal, daacadnimo, dhiirigalin, fahmo badan oo wax
akhriya, waxna darsikarra, raadiyana waxa khaldan si uu u saxo, sababeyn karana
tallaabo kasta oo uu qaadayo, oo aan
lahayn eex, isla markaana, aynu u arragno inuu si siman dadkiisa u wada-daweyn
karro, sameyn karana dhawaaq amar leh oo go’aan qaadasho fiican xilliga ay ku
haboon tahay, wakhtiga ku haboona wax-ka-beddeli kara mallihiisa, qorshihiisa
iyo fikradaha kale ee lagu xaliyo dhibaatooyinka, kuna hanweyn inuu dhaxal
ugaga tagayo dadkiisa.
Guntii
iyo gabagabadii waxaan qormadaydan ku soo gunaanadayaa in aynu xusuusnaano, in
aanay jirin himillo ka wanaagsan
himilladda indhaheenu ay arkayaan hoggaamiyaha leh sifooyinkaasi dhamaantood
wuu ku sifeysan yahay Hoggaamiye Muuse Biixi Cabdi, waxaanan u
dhaafayaa bahda illa wadaagta akhriska qormooyinka aan ku baahiyo
mareegaha wararka iyo wargeysyadda madaxa-banaan.
Qalinkii :- Maxamed Faarax Qoti