Dhaqanka iyo Xiddigiska Q/3aad

Soomaaliduna waxay ku maahmaahdaa "Laba garamay iyo laba gantamay galladi kama dhexayso", taasoo loola jeedo laba gari dhexmartay iyo laba is-dilay asxaani kama dhexayso, maahmaahdanni waxay tilmaamaysaa in haddii ragga Gar-cadaawe dhexmarto ay ku reebi karto calool-xumo hibasho ama hiirtaanyo, waxaanna laga yaabaa inay dad gacal ahaa ama tol ahaa kala irdhoobaan.

Sidaa awgeed bay ragga samataliska ahi had iyo goor ugu taliyaan in garta laga dhigo gar-muslax, marka uu isqabad yimaado waxay ku taliyaan inay fiican tahay in waxyaabo badan la iska dhaafo oo mar walba arrinka korka laga xaadiyo, oo aan hoos wax loo sii qod-qodin, iyadoo ay Somaliduna ku maahmaahdo "Lafahana gur xarogana haka tegin".

Waxa dhacday in ay Laba Nin isku qabsadeen Suldaannimo, ka dib waxay goor barqo ah iskula tageen Nin Xidaariya (Garyaaq), dabadeed waxa uu geeyey geed hadh-subaxeedkii, waxaannu ku yidhi, Galabta haynoo ahaato halkaasna sii fadhiya.

Ka dib, hadhkiibaa wareegay markii qoraxdii subaxnimadii dhaaftay, laakiinse, labadii Nin ayaa mid ka mid ahi halkii la sii fadhiisiiyey ee lagula ballamay fadhiyey oo aan ka kicin bacadkiina ugu soo galay, markaas buu dhididay oo uu haraaday, halka ninkii kalena kolba halka hadhku u wareego ayuu u wareegayey.

Markii ay gaadhay galabnimadii ayuu u yimid Odaygii guurtida ahaa, waxaannu arkay labadii Nin oo midna hadhkii faxaaxsanayo, midna midna halkii saaka hadhku ka tegay fadhiyo oo silic u dhamaaday, Odaygii Xidaariga ahaa ee ay ku yidhaahdeen nakala saar ayaa yidhi, Maxaan idin kala saaraa idinka ayaaba isku garnaqaye, waayo buu yidhi, Ninka bacadka ka kac garanwaayey reerka uu u taliyaa saw jabi-maayo, Ninka kol-ba halka hadhka leh u wareegayey sow kolba halka talada iyo xaajadu reerku joogto ku go'aan qaadan maayo, sidaas buu Ninkii xidaariga ahaa labadii Nin uu ugu garnaqay. 

Sidoo kale, xoolo-dhaqatadu iyagoo ka duulaaya kala duwanaanshaha iyo hab-dhaqanka meertada nololleed ee xoolaha nool ayey ku sargooyeen qaabkii ay u maareeyn lahaayeen xoolaha ay dhaqdaan, waxaannay ku tiraabi jireen, waar Lo'da waadaamo lugudkeedii dhacay ama jir'laa ama jiilaal laaye, ceelka ka soo bax, iyagoo u eegaaya dhinaca xidigiska maalmaha foolka ku soo hayaa waxa ay riman yihiin, inkastoo, iduhu gaar-ahaan wanka sumalka ahi wuu ka duwan yahay baar-qabka ama qoodha xoolaha kale dhinaca taranka.

Xoolo-dhaqatadu wanka sumalka ah kuma daraan laxaha ee way u kal-tiriyaan habeenka sumalka laxaha ay ku sii daynayaan, marka uu rimiyo’na way ka soocaan wanka qoodha ah (Sumalka), waxaannay ku daraan baraarka iyagoo ka taxadiraaya si aanay u dhicin oo aanu u rimin laxahii seegay iyo sabeenaha hanaqaaday.

Sidaas bay dadka aqoonta u leh cilmiga saadaalinta gedgedoonka cimilada iyo guurguurka xidiguhu ugu mooreyn jireen, si aanay ugu beegmin naylaha dhalanayaa xili abaareed, isla-markaana, waxay ku beegi jireen 25-ka caano maal ee ka danbeeya xiliga uu curtay gu’gu inay nayluhu dhashaan dhulkii oo rooban oo baad iyo biyo’ba leh, maadaama Laxaha sidkoodu uu yahay 147- habeen illaa iyo 150-habeen, halkaas ayey xoolo-dhaqatadu kaga go’aan qaadan jireen geedi-socodka noloshooda la xidhiidha hayaanka iyo isbedelka cimilada (roobka, abaaraha iyo dabaylaha).

Gu'ga roobku inta aanu curan waxa laga saadaalin jiray geeduhu in ay manka daadiyeen ama caleenta ay daadiyeen, amaba labadaba ay daadiyeen iyo inkale, waxa kale oo loo eegi jiray moorada ama maalinka gu'gu uu curtay, jihada uu ku curtay, dabeysha uu watay, xawaaraha dabeyshu ku socotay, aminta ama goorta uu roobku curtay, sidaas bay dadkii hore uga saadaalin jireen gu'ga soo socdaa waxa uu rimay yahay barwaaqo iyo abaar....La soco...