BURJIGU MA JAANBAA !

NAARI :- (Wakiil rasmiga ah ee dadka, tamarta, xamaasada iyo wax-yiga)

Dabku waa shay u socda kor oo gaadhi kara daruuraha iyo wixii ka baxsan, inkastoo, Qorraxda iyo Xiddiguhuba ay yihiin dab heer kulkoodu aad u sareeyo oo jooga cirka dunida guudkiisa aynu ku noolnaha, haddana, run ahaantiina dabkaasi lama garan karo sida uu u eeg yahay.

Dhinaca ruuxda aadamaha waxa lala xidhiidhiyaa dabka in ay noqdaan dadka arragtida fog ee xeel-dheerayaasha ah, marka aynu dhanka kalena ka eegno, dabku waa tamar qaydhin, marna waynu isticmaalnaa, mar-kalena waxa uu inoo abuuraa iftiinka nolosha, dhirtuna waxay dhalisaa dab, waxa kale, oo aynu odhan karnaa dabku waa mid wax baabiiya amaba dhalan rogga.

Sida muuqata Dabka ciidamadda waxa la dareemaa isagoo dhex maraya hawada in uu baabiiyo wax-walba, biyahana waxa uu ka dhigaa uumi bax, dhulkana wuu kala jeexaa, dhagaxana waxa uu ka dhigaa dareere ama unugyo dhalaalaya.

Faraxa siidhka Geedka:-  siidhka geedku wuxuu ku farxaa kulaylka iyo kulka Qoraxda,  la’aanteedna lagama yaabo in geedkaasi uu ka soo baxo dhulka guudkiisa, waxaana la yidhaahdaa faraxa siidhka geedku waa Naari.

Dadka Naariga ah:-  Maaha wax lala yaabo, in dadka naariga ahi lagu tilmaamo in ay leeyihiin hal adayg, dhageysi iyo firfircooni shaqsiyadeed, balse, haddana waxa lala  xidhiidhiyaa in ay leeyihiin rooxaan sare, isla-markaana leh arragti-fog, hogaamin shaqsiyadeed, isku kal-sooni badan, tamar, farxad, fur-furnaan, xiise, jaceyl, dareen, daacadnimo, deeqsinimo, dabeecad iyo niyad wanaagsan, waxa kale oo ay ka dhigaan mashaariicaha tamar diiran oo iftiimiysa, inta badan waxa ay u baahdaan heshiis wanaagsan iyo xorriyadd ay ku muujiyaan  arragtidooda gaar ah, isal-markaa ay ku soo  bandhigaan fikiradahooda, inkastoo, ay leeyihiin fikrado badan oo dadka soo jiita iyo saaxiibo badan, haddana, maaha kuwo ka fiirsadda fikradaha caqli-galka ah, macquulka ah, ee wax-ku oolka u ah bulshadda.

calaamadan tamarta dabka waxay awood u leeyihiin kicinta dareenka dadka, waxaanay qiimeeyaan waqtiyadii hantidoodu fiicanayd, oo rumaysan in dhinaca kartida, arragtida iyo awoodahaba lagu gaadhi Karo guul-darro, taasi macnaheedu maaha, in aanay dadka kale siinin waxa ay ka mudan yihiin, balse, waxa laga yaabaa inay hoos u dhigaan fikradahooda iyo waxa ay aaminsan yihiin, xataa haddii aad doonayso in aad u qabato shaqo fiican, waxa ay u qabaan in aad naftaada u qabatay.

Si kastaba ha ahaatee, haddana waa kuwo ka tirsan kooxaha leh awoodaha  dhiiri-galinta madax-weynayaasha iyo hogaaminta dabiiciga ah ee madaxnimo, taasoo u horseedi karta in ay dagaalka xaga-hore ka galaan, balse, aanay ka muuqanin safka hore ee hogaaminta, kamana fikiraan xaqiiqdii talaaba kasta oo ay qaadayaan in ay kala tashadaan dadka kale, inta badan waa kuwo u taagan in la aqoonsado heerka liibaantooda ay gaadhsiisan tahay iyo guulahooda. 

Isla-markaana, aaminsan in ay sharaftu ka muhiimsan tahay qanninimada, iskana indho-tira waxa badan oo dhaawac ku keeni lahaa dareenkooda, oo si toos ah u jecel caruurta. 

ARLIYO :- (wakiil farsamada dadka, xasiloonida, Maadiga, xaqiiqada).

Dhulka waxa uu ka sameysan yahay walxo macdano badan oo isku tagay, oo la taaban karo, oo la arki karo, ama la maqli karo, xaqiiqdii dhulku waa culeys aassaasskiisu leeyahay u jeedooyin badan iyo dareeno kala duwan, dhamaan macdan kasta oo ku jirta dhulka ama biyaha aad bay u fududahay in si dhib yar loo xaqiijin karo iyagoo jooga oo xasiloon oo gacanta lagu hayo.

Wax kasta oo la doonaayo in la gaadho, waxa uu ku hoos jiraa dhulka hoostiisa ee aan laga hellin hawada iyo samada sare, laakiinse, dhamaan macdanaha dhulku waxa ay noqon karaan lahaanshiyo mulkiyadeed,

Faraxa Jirida Geedka:- Jirida geedku waxa ay ku faraxdaa dhulka,  la’aantiina lagama yaabo in uu geedkaasi uu ka baxo meel aan ahayn dhulka, waxaana la yidhaahdaa faraxa jirida geedku waa Arliyo.

Dadka Arliyada ah:- Dadka Arliyada ah waxa lagu tilmaamaa in ay leeyihiin feejignaan, dhex-dhexaadnimo run ah oo lagu kalsoon yahay, kuwaasoo dareenkoodu uu leeyahay sir, waxaanay inta badan raadiyaan hab-nololeedkoodu in ay ku noolaadaan in ka badan aragtidooda ruuxiga ah, ama ka sareysaba, inkastoo la taaban karo noloshoodu, haddana, waa kuwo nidaam masuuliyadeed leh oo ka walaaca wax-yaabaha la faah-faahinayo.

Caruurta dhalata meerayaasha arliyada ah, waxa ay noqdaan kuw run-sheeg ah, oo wax dhisa, oo qabta shaqooyinka adag, waxa kale oo ay noqdaan kuwo jecel xaqiiqad, isla-markaana, wax kasta ka soo qaata wixii wax tar leh, la isticmaali karo, la taaban karo ee muuqda, ee wax ku oolka ah, khaasatana, waa kuwo leh qiimeyn xirfadeed oo awoodeedu aad u sareyso.

Dadka Arliyada ahi waa kuwo ku guuleysta shaqada, kuwooda daacada ahina waxa ay sameeyaan cusboonaysiinta, inkastoo ay xiiseeyaan billowga  hawalaha shaqo inay abuuraan mid cusub, taasoo ka turjumaysa sida uu  malahooda uu yahay, waxaanay noqdaan kuwo u hogaansan habka iyo nidaamka ay u dajisan yihiin xeerarka iyo sharciyadda.

HAWAA’I:-  (wakiil luqaddaha, caqliga, isgaadhsiinta iyo xidhiidhka bulshada)

Hawadu waa fudeyd ku fidsan dhamaan dhulka oo dhan, oo dhereran samada guudkeena, hawadu waxa ay ku socotaa awooda amarka Eebe, waxa kale, oo ay haysataa xoriyad ay aad u adag tahay in la xakameeyo ama la qabto, hawadu waa luuqadaha iyo kal-madaha bulshada.

Luuqadaha iyo kal-madaha bulshadu waxa ay ka soo bilaabmaan dhawaaq iyo hadal u baahan hawo uu raaco oo haysata tayo taxane ah, waana la jiheyn karaa awooda hawada neefsashada in lagu kiciyo boodh, hawadii ka baxday afka oo gaadhay goobtii boodhka lahayd, luuqaduse waxa ay u baahan tahay onkodka gaarka u ah isku-xidhka weedhaha macquulka ah ee aassaasska u ah luuqadaha.

Dhinca taariikhda aadamaha inta badan hawada waxa ay u isticmaalaan awooda dhaqaajisa shiraaqa gaadiidka badda iyo illaha ugu waaweyn ee ay ka halaan awoodaha warshadaha ku shaqeeya dabeylaha.

Faraxa Ubaxa Geedka:-  Ubaxa geedku waxa uu ku faraxaa hawada,   la’aantiina lagama yaabo in geedkaasi uu dhalo haddii aanu hellin hawo ama dabeyl qaada faxal sidaha macriminta, waxaana la yidhaahdaa faraxa ubaxa  geedku waa Hawaa’i.

Dadka hawaa’iga ah:- Dadka hawaa’iga ah waxa lala xidhiidhiyaa dhinaca luuqadaha, isgaadhsiinta, socdaalka, xidhiidhinta dadka iyo fikradaha la taaban karo ee macquulka ah, ee caqli-galka ah,  waxaanay jecel yihiin xoriyadda, oo ku nool si gaar ah oo u jeedooyin badan leh, haddii la qabtana, waxa ay ka boodaan nasiibkooda.

Inkastoo ay leeyihiin xirfado badan iyo firfircooni dhinaca isgaadhsiinta, haddana, maaha kuwo lagu farxo balan-qaadkooda ama hadafkooda illaa iyo inta ay dhulka hoostiisa galayaan, waa sheekeeyayaal wanaagsan, laakiinse, waxa iska horyimaada sheekadoodaasi iyo wax-qabadkooda, doodaasi, siday doontaba ha ahaatee, dadka hawaa’iga ahi hawl-qabadkoodu aad bay uga yar tahay wax-qabadka iyo ujeedooyinka dadka arliyada ah, waxa kale oo lagu tilmaamaa in ay yihiin kuwo riyoonaya, oo ka fikiraaya qorshayaal,  laakiinse, aan lahay isku dayid, laakiinse, leh soo jiidasho fikiradaha caqli gal ah, inta aan la soo bandhigin.

Waa kuwo dib wax u dhiga, laakiinse, mararka qaarkood ay yar tahay khaladaadka ay sameeyaan fikiradahoodu, lakiinse, leh maskax cadaaladeed, oo tixgaliya arragtiyaha dadka kale, haddana, aan lahayn dareen wax cabira, kuwaasoo iska raaca qof kaliya, gaar ahaan, shakhsiga ay isku dhow yihiin, waxaanay jecel yihiin bani-aadanimada, kuwaasoo, ka leh danno gaar ah oo kala duwan.

MAA’I:- (wakiil qiiradda, hogaamintaiyo wada-noolaanshaha)

Biyuhu waxa ay u culus yihiin sida dhulka oo kale, laakiinse, aad bay uga fudud yihiin cufnaanta dhulka, biyuhu inta badan waxay ka soo baxaan hawada oo ay isku dhacaan mar-labaad roobka, mana jecla dabka iyo hawada, sidaa daraadeed, biyuhu waxay jecel yihiin dhulka oo ay yihiin isku qaab, isla-markaana ay galaan, laakiise, sidoo kale wuu ka xaddi yar yahay dhulka, balse, waxay leeyihiin illaalin qiyaaseed oo lagu xaddiday heerka badnaashahooda.

Dabku ma baabiiyo dhulka, laakiise, biyuhu way baabiin karaan dhulka, waxaanay awoodooda ku wax-yeelayn karaan iyagoo ka dhigaya shay kasta millan ay ku burburinayaan walax kasta oo is-haysatay, biyuhu marka ay soo baxayaan waxa caawisa hawada, laakiinse guud ahaan, maaha kuwo kor u socda, waxa kale oo ay leeyihiin awood xad-dhaaf ah oo heerarkoodu kala duwan yahay.

Biyuhu waa khafiif aan lahayn awood badan iyo ficil celin, waxaanay u socdaan si qoto dheer, waxaanay diidaan macdanaha kale ee ka soo baxa saddexda qaab ee ay leeyihiin walxuhu, sida Adkaha, sida dhulka iyo dareeraha caadiga ah ee heerkiisu yahay sida gaasta hawada.

Biyaha ka soo baxa hawada ama roobka, waxa nuuga nafaqada dhulka oo ka hella bacrimin, cunto la’aan muddo saddex todobaad ah waynu socon karnaa, laakiise, biyo la’aan saddex caano maal ma socon karno, shayga kaliyaate ee noloshu u baahataa waa biyaha oo ay ku korto kuna qaan-gaadho, la’aanteedna waa nolol la’aan.

Faraxa Caleenta Geedka:- caleenta geedku waxa ay ku faraxdaa biyaha,  la’aantiina lagama yaabo in geedkaasi uu magoolo, waxaana la yidhaahdaa faraxa caleenta geedku waa Maa’i.

Dadka Maa’iga ahi:- Dadka Maa’iga ahi waa kuwo leh dareen xamaasadeed, miyir qab la’aan, cadho-badan, kacsanaan, caadifad, jaceyl  iyo kal-gacal badan,waxaanay dareensan yihiin in aanay dadka kale dareemin, hellitaankooda nololeedna waxa uu ku xidhan yahay dareenkooda, waxa kale oo ay leeyihiin arragtidda dareenada saxda ah. dareenada shakiga badan ee la taaban karo, iyo dareenada macquulka ah.

Waxa ay isticmaalaan qiiro aan ku dhisnayn caqliyad, faham iyo qiimeyn, laakiinse, waa kuwo kor u qaada mustaqbalka farxadeed ee dadka, lagama yaabo inay quus gaadhaan, inkastoo ay aad u yar tahay in ay arrimahoodu ay noqdaan maqaar-saar, haddana, waxaanay noqaan kuwo awood leh in ay nafaqeeyaan qoyskooda iyo qaraabadooda, waxa kale, oo ay leeyihiin  fikrado joogta ah, waxaanay wax ku gudbiyaan dariiqa xidhiidhinka  afgarashada, qiirada, qaab-dhismeedka iyagoo u maraya qaabka farshaxanka sawirka, dhawaaqa codka ciyaaraha.

Haddaba, akhriste haddii aad maqasho erayadan oo kala ah Naari, Arliyo, Hawaa’I, iyo Maa’I oo luuqada afka carabiga, taasoo la macno ah Dab, Dhul, Hawo iyo Biyo, dhamaantoodana waa afarta shay ee nolosha aadamaha aassaasska u ah, ayaa loo yaqaanaa buruuj, ee maaha burjigu jin iyo jaan

Qalinkii :- Maxamed Faarax Qoti

Xafiiltanka Siyaasaddu Ma’laha Xiqdi, Xin iyo Xassad

11/16/16, 10:29 PM

Hore dunida  ugamay dhicin in wargeys ka mid ah wargeysyada madaxabannaan uu duqeeyo waddankiisii uu ka difaaci lahaa cadowga lidka ku ah qarannimadda dalkiisa iyo dadkiisaba, laakiise, nasiib-darro, taasi maanta waxa ay ka dhacday dalka Jamhuuriyadda Somaliland.

Waxa waajib ku ah qof kasta oo muwaadin ah in uu ka qaybqaato illaalinta iyo dhowrida siyaasadda dibadda,  guddaha, nabad-galyadda, midnimadda,  waxa kale oo iyana jirta,  wax xaq  u siinaya qof kasta oo muwaadin ah inuu ka dhiidhiyo, ka dagaalamo, kana hadlo, oo uu ka jawaabo wax kasta oo lid ku ah qaranimadda dalkiisa iyo dadkiisaba, amaba ha noqoto war lagu baahiyey wargeysyada madaxabannaan ee ka soo baxa gudaha iyo dibaddaba oo lagu wiiqayo horumarka waddanka iyo qaranimadda Jamhuuriyadda Somaliland.

Ka dib, markii laba wargeys oo ka mid ah wargeysyada madaxabannaan ay ku baahiyeen ra’yi qof oo ku cabbiray malahiisa sida ay ula muuqatay, kaasoo  ku qoray baraha internet-ka, in ay u soo qaataan war ahaan, iyagoo ka dhigay warka koowaad iyo ka afaraad ee bogga ugu horeeya wargeyska Foore iyo Somalilandtoday, caddadkoodii soo baxay 14 November 2016, arrintaas oo ay ciwaan uga dhigeen;  “Madaxtooyada Somaliland oo Donald Trump u dirtay warqad ka arradan anshaxa diblomaasiyadda iyo xidhiidhka caalamiga ah.”;'

Labada wargeys waxa ay doonayeen inay naqdiyaan qoraal hambalyo ah oo Madaxweynaha Somaliland Md. Axmed Maxamed Siilaanyo u diray Madaxweynaha 45-aad ee loo doortay dalka Maraykanka Mr. Donald Trump, warqaddaas Madaxtooyada Somaliland ka soo baxay 9- November- 2016, waxayna sheegeen in qoraalkaasi ahaa mid ka aradan anshaxa diblomaasiyadda, isla markaana ay ka muuqatay in madaxtooyada Somaliland ay farogalisay arrimaha gudaha ee dalka Maraykanka, kadib markii Madaxweyne Siilaanyo kula taliyey Madaxweynaha la doortay ee Maraykanka inuu mideeyo dadkiisa ku kala qaybsamay doorashada.'

 “Inaad ka talo bixiso arrimaha gudaha ee dal wayn oo sida Maraykan ah iyadoo aan wax talo ah lagaa waydiin ayaa ah arrin aad u hoseeya marka la eego cilmiga diblomaasiyadda iyo xidhiidhka caalamiga ah.” Sidaa waxa lagu yidhi maqaalka ku soo baxay labada wargeys ee Foore iyo Somaliland Today.

Annigoo tixgalinaaya waxyaabo badan, haddana waxaan ogahay in mucaaridnimada iyo diblomaasiyaddu aanay ahayn mid ka shaqeysa munaafaqad ay kala dhex-dhigta bulshadda rayid ah iyo wadammada jaarka ah, mana aha diblomaasiyadda caalamku mid beenta caleemo-saarta, oo qosol badan iyo muran joogto ah ku dhaqanta, laakiinse, dhowrsanaanta diblomaasiyadeed caalamku waa mid ku  dhaqanta runta, runtana caleemo saarta, waana tii ay ka turjumaysay warqaddii hambalyada ee Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland  u diray dhigiisa ku guulaystay jagada Madaxweynaha 45-aad ee dalka Mareykanka, Doland Trump, taasoo xambaarsanayn fariinn sax ah oo haba yaraatee aan waxba u dhimayn sumcadda Somaliland, balse aan aaminsanahay inay sare u qaadi karto diblomaasiyadda dalkeenna.

Warqadaas waxa ay ahayd mid hab-qoraaleedkeedu waafaqsanaa hambalyada Madaxweynayaashu iskugu hambalyeeyaan, wakhtiga ay doorashada ay ku guulaystaan, taasoo xambaarsanayd, kal-gacal, naxariis, tallo iyo dardaaran.'

Inkastoo,  Aadamuhu waligoodba dhinaca ra’yiga isku maan-dhaafi jireen, oo ay isku qaban jireen, haddana, waxa la raaci jiray ra’yiga loo yara bato, kii hadhayna waxa la gudboonaan jirtay in uu caarido, isla markaana uu yidhaa, wallee ra’yigaas ayaan meel lagu gaadhin, laakiinse, haddii ra’yigaygii la qaadan waayey, wallee kana socon maayo, oo waxa jirraana jiri maayaan, taasi maaha mid qabata qarankan umadani ay ku wada nooshahay ee ay wada illaashanayaan sharafkiisa iyo magaciisaba, isla markaana, la garto, lana kala saaro xafiiltanka siyaasadda, xiqdiga, xinka iyo xasadka.'

Waxa aan u soo jeedin lahaa in ururka saxaafadda in ay tallaabo ka qaado, isla markaana ay fiiro gaar ah u yeeshaan wax kasta oo khatar ku ah qarannimadda Jamhuuriyadda Somaliland.

Qalinkii/ Maxamed Faarax Qoti

Waxaan Daawaday Ciyaar Socotay 125-Sannadood

                                                                                                                                         11/9/16, 8:05 PM

Marka laga yimaado dhawaaqa codka dawanka leh iyo xamaasaddihii xawliga ku socday ee xawaarihiisu uu gaadhay heerarkii ugu sareeyey ee ay sameeyaan taageerayaashii taageersanaa, hadba, labada-kooxood ee kuwada ciyaarayey garoonkaasi.

Haddana, Goolku waxa uu ahaa kubadd lagu tuuray Laba-gacmood ama gacan kaliya oo dhex-gashay kollay laga sameeyey shabag yar oo lagu xidhay bir-goobo leh oo ka soo laalaada bir dhererkeedu uu yahay  3.048 mitter,  inkastoo, haddana ay kala duwanaayeen tirsiga dhibaha goolashu, taasoo marka ciyaartoygu uu goolka ka dhaliyo kubadd uu ka tuuray meel ka danbeysa xariiqda saddexaad, ay noqonaysay tirsiga dhibcaha goolkaasi, Saddex-dhibcood,  halka, marka kubad uu ka tuuray gudaha xariiqda saddexaad ay ka dhalato goolka kooxda kale ee ka soo horjeed, ay ahayd Laba-dhibcood.

Waxa aan xaqiiqsaday in ciyaarta kubadda kolaygu ay ka duwan dhamaan ciyaaraha kale ee kubaddaha, waxa kale oo aan ogaaday in ciyaartoyga kubadda kolayga iyo farshaxannada sawir gacmeedka sameeyaa uu jiro xidhiidh dahsoon oo ka dhaxeeya, sababtoo ahayd,  mudadii aan daawanaayey ciyaaraha  ka socota garoonka Timacade, waxa ay isticmaalayeen ciyaar-yahanaddu  farsamooyin xeelladeysan oo ay  iskugu dhiib-dhiibayeen kubad -gacmeedkaas,  mararka qaarkoodna,  waxa ay tuuryo dheer kula beegsanayeen kubadda goolka kooxda kale ee ka soo horjeeda, marar badana, waxa ku xiiso-galinaayey habab-farsameysan oo weerar-yahanadu ay ku dhaafayeen difaaca iyo qaababka ay u dhaafinayeen kubadda difaacayaasha labada- kooxood ee wada-ciyaarayey.

Waxa ay lahayd wada-tashi kooxeed oo koox-kasta loo ogolaa 2-illaa iyo 4-jeer oo wada-tashi, isla-markaana, ay ku yara nasanayeen ciyaar-yahanddoodaasi, waxa kale oo ay lahayd, Saddex siidhi walle, Saddex-garsoore, Saddex-dhibcood, Saddex-daqiiqadood, saddex xariiqood iyo saddex nasasho.

Koox-kasta waxa u safnaa 12-ciyaar-yahan,laakiinse, marka la bilaabayo ciyaartaasi koox-kastaaba waxa ay iska soo xulayeen 5-ciyaar-yahan (line up) oo wada-ciyaarayey, waxa ay ka dhiganayeen ciyaar-yahannadooda kuwa ugu dhaa-dheeraa weerar-yahano, halka, kuwa ugu xooga badana ay uga ciyaarayeen dhexda, marna waxa ay si wada-jir ah u qaadayeen weerar, hal-marna waxay difaacanayeen goolkooda 5-ciyaar-yahan, taas oo ku xidhnayd habka farsamo (technical and tactical) ee uu isticmaalayey tababaraha kooxda hogaaminayaa, kaasoo, mararka qaarkoodna isticmaalayey habka fool ka foolka ah ee (man-to-man), amaba habka loo yaqaano difaaca xidhan (zone defense),  inkastoo, haddana ay ahaayeen ciyaarihii ugu wanaagsanaa, marka kooxihii wada-ciyaarayey ay weerar-yahannadoodu ahaayeen, ciyaar-yahanada ugu yar ama ugu gaabnaa.

Dhanka kale, waxay ahaayeen garsoorayaashu kuwo khibrad iyo waayo arragnimo dheer u lahaa sharciyadda u dajisan kubadda kolayga, halka ay  dhex-cararayey labada-baal iyo badh-tamaha garoonka saddex-siidhi wale, oo isha ku hayey khaladaadka ay sameynayaan ciyaartoygu, kuwaasoo marka aad daawanayso, aad aad u la yaabayso, Af-garashada  dhaqdhaqaaqa jidheed ee gacmahooda iyo farahooda (sign language communication) ay sameynayeen, uguna sheegayeen khaladka dhacay, nooca uu yahay iyo ciyaar-yahanka galay, iyagoo u gudbinayey saddexda garsoore ee fadhiyey miiska garsoorayaasha.

Garsoorayaashaas oo kala ahaa  garsoore illaalinaayey wakhtiga ciyaarta, mid qorraayey dhibcaha goolasha iyo garsoore ururinaayey xogta ciyaaraha iyo khaladaadka ay sameeyaan kooxda ama ciyaartoyguba, ha ahaado mid shaqsiyaddeed ama mid ku imanayey khalad farsamo, haddana, waxa ay ku qiimeynayeen, hadba khaladku nooca uu yahay.

Taasoo, marka lagu khaldamo weerar yahan la dhex-gallay kubadd saddexda-xariiqood, oo doonaya in uu dhaliyo gool, waxa uu hellayey ciyaar-yahan kaasi laba-tuurasho oo ah tuurashada- xorta ah (free throw), in uu ku tuurto kubadda goolka kale ee kooxda ka soo horjeeda,  haddii uu ka dhaliyo goolkaas, waxa loo qorayey hal-dhibic, taasoo waliba, ciyaar-yahankii khaldamayna loo qorayey khaladkii uu sameeyey, ka dibna, haddii uu gaadho khaladkiisaasi  5-khalad, waxa uu ka baxayey ciyaartaasi (disqualified).

Waxa iyana aad iigu xiiso badnayd oo aan ka dareemaayey in aanay aqoon badan u lahayn ciyaarta kubadda kolayga, qaar ka mid ahaa taageerayaashii jibaysanaa ee xamaasadda jiibta iyo jaanta isla-hellayey, Erayaddii ay ku dhawaaqayeen ee ahaa  “ Siidhi-walle Cadaaladda, Siidhi-walle Cadaaladda, Siidhi-walle Cadaaladda,” .

Inkastoo, ay ahayd xad-gudubyadii ku dhacayey khaladaadkii ay sameeyeen ciyaar-yahannadu mid aad u koobneyd, marka laga yimaado, laba–ciyaartooy oo ay ganaaxeen gudida anshax-marinta ciyaaraha kubadda kolaygu (Ethics Committee of Somaliland basketball federation).

wallow ay ahaayeen xad-gudubyadii ku dhacayey khaladaadka farsamona, kuwo aad u yaraa, laakiinse, waxa dhacayey mararka qaarkood, sida, ciyaar-yahan sameeyey socod, isagoo, kubadda gacanta ku haysta ama dhaqaaqayey (Travel or walk) iyo ciyaar-yahannada saddex-daqiiqadood (3 second violation) taagnaanayey birta kolayga hoosteeda amaba (free throw zone).

Waxa kale oo garsoorayaashu xasuusinayeen tababarayaasha in aanay dhaafin inta uu u ogol-yahay sharcigu wada-tashiga laba-kooxood (time out),  halka iyana garaacida gacanta ciyaar-yahanka ay ahayd hal-mar oo kaliya.

Waxa ay ii ahayd wakhtigii iigu horeeyey ee aan nasiibka u yeesho in aan daawado ciyaar ka socotay Aduunka 125-Sannadood, taasoo ay ahayd mudadii aan daawanayeyna tartanka Ciyaaraha kubadda kolayga  wadarta guud ee tirsiga dhibcaha goolasha 1080 , habeenkiina tiiyoo ay maskaxdayda ka sii dhex-guuxayso ““ Siidhi-walle Cadaaladda” ayaan gam’i jiray.

Qalinkii/ Maxamed Faarax Qoti

Muuse Biixi, George Washington, Charles de Gaulle, Andrew Johnson, Winfield Scott ..........

                                                                                         30/Oct/2016

Markii uu dhamaaday dagaalkii  ay Jabhaddii Xaq u dirirka ahayd ee (SNM )  kaga guulaysatay Taliskii Siyaad Barre, ka dib, dib u xoreyntii Dalka jamhuuriyadda Somaliland  sannadkii  1991-kii.

Isla-wakhtigaas, waxa ciidamaddii xaq u dirirka ahaa ee (SNM) la kala siiyey Affar Darajo oo kala ahaa, sidan.

Darajadda-koowaad waxa la siiyey Raggii  siidhiga affuufayey ee  ku jiray jiidaha hore ee ciidamaddu ay ka dagaalamayeen,  “Premier to Premier”,  taasoo ahayd , ahmiyaddii koowaad ee ugu muhiimsanayd, uguna sareysay  Madax-da hoggaaminaysa Dowaladda Jamhuuriyadda Somaliland.

Halka iyana la siiyey Darajaddii-Labaad Raggii miiska dushiisa ku qorsheyn jiray nidaamka iyo hawlaha ciidanka, “Premier Lazy” Ahmiyadda labaad ee ku xigeenadda madax-da hoggaamiyayaasha Dowlada Jamhuuriyadda Somaliland.

Waxa kale oo Darajadda-Saddexaadna la siiyey,  “Stupid Active”  oo ahaa Doqonadda firfircoon ee xukunka ay gooyaana uu ahaa mid aad hooseeyey, isla markaana ay garashaddoodu ay ahayd mid aad u yarreyd, Raggaas oo ahaa kuwo marka uu dagaalku socdo odhan jiray laba-Kaarre ayaa ina weydaartay, halka Darajaddii- Affaraadna la siiyey “ Stupid Crazy”  Doqonadda aan wax-baba hubsanin, Raggaas oo ahaa Saad-hayayaashii marka uu dagaalku socdo ee ay rasaastu kala go’do, iyadoo rasaas loo baahan yahay soo diri jiray shiidaalka ama wax kale oo aan loobaba baahnayn, kuwaas.

Sida aynu wada ogsoonahay, wakhtigaasi waxa la siiyey Darajadda Koowaad ee  “Premier To Premier”,  Mujaahid  Muuse Biixi Cabdi oo lagu tilmaamo in uu yahay  Hoggaamiye leh Dhaqan, Diin  iyo Waayo Arragnimo, kaasoo hadda,  Hoggaamiye  iyo murrashaxa Madax-weyne u ah Xisbiga Nabada, Midnimadda, iyo Horumarka ee tallada dalka haya kulmiye (PUD party).  

Inkastoo, lala xidhiidhiyo in ay tahay hoggaamintu, mid bulshadeed, diimeed, siyaasaddeed iyo ollole-kooxeedba, haddana waxa lagu qiimeeyaa  Hoggaamiye Muuse Biixi Cabdi in uu la mid yahay hoggaamiyayaashii ugu wanaagsanaa ee ka soo taliyey Aduunka, kuwaas oo  lagu qiyaasay  96% inay ahaayeen Askar ka tirsanayd ciidamada  millateriga,  waxaana ka mid ahaa hoggaamiyayaashaasi,  Jamaal Cabdi Naasir, Andrew Johnson,  Xafidul Asad, George Washington, Winfield Scott iyo  Charles de Gaulle oo ahaa saraakiishii ku guulaysatay  difaacidii dalka farancsiiska ee uu damacsanaa in uu qabsado  Jarmalku (Germany) dabaqayaaqadii bishii January 1940-kii.

Charles de Gaulle Wakhtigaas ka dib, waxa uu ka tagey taliskii sare ee ciidamadda, isagoo ku biiray dhinaca siyaasadda, waxaanu murrashax  madax-weyne ka noqday Xisbigii wadaniga shaqaalaha, isla-markaana waxa uu ku hellay si mutadawacnimo ah taageeraddii ugu badneyd difaaciddii dalka Faransiiska, inkastoo,  aanay u lahayn wax-aqoon ah dadkii ku noolaa Dalka Faransiiska iyo Dalka Ingiriisku,  Haddana,  Dadkaas waxa ay rumaysnaayeen in hiigsigiisaas  uu ahaa mid lagu wada qanacsanaa tayadiisa hoggaamiyenimo eek u hoggaamindoono Dalka Faransiiska (France).

Waxa uu ka qalin jabiyey Jamaal Cabdi Naasir Kuliyaddii Ciidamada Dagaalka, Sannadkii 1938-kii,  horaantii bishii June, Sannadkii 1967-kii,  Dadka reer Masar waxa ay u sameeyeen mudaharaad weyn oo ay ku taageersanaayeen in uu ku biiro hoggaaminta Dalka Masar,  iyagoo u arkaayey inuu yahay Nin Hoggaamin karra Dalkooda, ka dibna, waxa uu badelay Sannadku markuu ahaa 1970-kii, Madax-weynihii dalka Masar ee la odhan jiray Anwarul Sadaat.

Halka Muuse Biixi Cabdina uu ka qalin jabiyey Kuliyaddii-Cilmiga Barashadda Duulimaadka Diyaaraddaha Dagaalka  ee kishanpura oo ku taalay dalka Ruushka sannadku markuu ahaa 1973-kii, ka dibna, waxa uu ku biiray jabhaddii xaq u dirirka xornimo doonka ee (SNM),  Sannadkii 1985-kii, isla-wakhtigaasi, waxa uu  noqday Taliyihii Ciidanka dagaalka ee Aaga Bari, waxaanu ka mid ahaa saraakiishii (SNM) ee ku guuleysatay dib u xoreyntii Dalka Jamhuuriyadda Somaliland.

Billowgii bishii February, Sannadkii 1991-kii, waxa uu ka soo qayb qaatay dhismihii Dowladnimo ee lagu dhisayey Qaranimadda Jamhuuriyadda Somaliland, isagoo ka soo qabtay xillal kala duwan Dowladda Jamhuuriyadda Somaliland.

Sannadku markuu ahaa 2002,  waxa uu u xuub siibtay dhinaca siyaasadda oo uu ka gaadhay in uu ka noqdo hoggaamiyaha xisbiga tallada haya ee Kulmiye, isla-markaana ahna, Murrashaxa uga tartamaya Jagada Madax-weynaha Xisbigaasi, sidoo kalena, dadka wax  saadaalinayaa waxa ay ku qiimeeyeen, sababta uu sida mutatawacnimo ah ugu hellayo taageeradda ugu badan ay tahay, in la rumeysan yahay Tayadda Hoggaamintiisa oo wanaagsan, isla-markaana lagu wada qanacsan yahay himiladdiisa uu ku hiigsanaayo hoggaaminta taladda dalka Jamhuuriyadda Somaliland.

Waxa ay taasi ku macneeyeen, iyagoo bud-dhig ugaga dhigay, inuu yahay Hoggaamiye ka soo qayb qaatay halgankii dheeraa ee dib u xoreyntii Dalka Jamhuuriyadda Somaliland iyo  in uu yahay Nin hoggaamin kara dad badan oo qabiili ah, oo ka badan kuwa cilmiga leh, kana badan kuwa xidhiidhka sarre leh, kana sii badan kuwo aad aad-ula yaabayso macluumaadka ay xanbaarsan yihiin iyo xoggaha ay bixinayaan.

Waxa kale oo ay ku sifeeyeen  farshaxannimadda hoggaamiyaha xisbiga KULMIYE in uu yahay mid had iyo jeer wax ka baranaayey isbad-badalada cimiladda Aduunka ka jira, mana aha bay yidhaahdeen, mid ku koobnaa akhriska Buuggaagta iyo wararka sida hirarka mowjadaha u qulqulaya oo kaliya, laakiinse, waa Hoggaamiye awood u leh inuu ka tanaasulo fikraddaha duur-joogta ah ee madhan,  ee ay faafiyaan duur-joogtii ka dareertay Xisbigiisa ee ku biirtay Xisbiga WADANI, waxaanu wax u qabtaa sida saxda ah ee ku haboon Hoggaamiye Muuse Biixi Cabdi.

Marka laga hadlaayo Hoggaamiyaha waxa garaadkeenu ina siiyaa wax-yaabo badan, kaasoo, innoo sawira muuqaalo kala duwan oo leh siyaabo badan oo kala gadisan iyo su’aalo badan oo innooga  baahan jawaab sax ah in aynu kaga jawaabno, kuwaas oo ay ka mid yihiin, :-  Aduunka ma Hoggaamiyey Boqortooyo Boqor Jillaa ahi,  Boqor War-doon ahi, Boqor Sirdoon ahi, Boqor Xab-xable ahi, Boqor Farsamo-yaqaan ahi, Boqor  Maal-qabeen ahi,  Boqor Tuug ahi, Boqor Macalin ahi,  Boqor Dhakhtar ahi? .

Sida ay taariikhdu sheegtay su;aasha jawaabtaas in aanay aduunka ka dhicin inay noqdaan Hoggaamiyeyaal, inkastoo tiradoodu ay aad u yareyd dhakhaatiir hoggaamiye ka noqday aduunka, balse, waxa ay ku sababeeyeen dhibaatooyinkii ugu waaweynaa ee dhinaca Hoggaamintoodii ay ahayd, kuwaasoo marka ay shaqeynayaan ka horeysiinayey dantooda gaarka ah danta caamka ah ee guud, isla-markaana, ay ahaayeen kuwo ay hageysay xoriyaddoodu oo qiimeynaya qaab-dhismeedka ugu sareeya, laakiise, Hoggaamintu waa mid u shaqeysa dadka kale iyo danta caamka ah ee guud.

Sidoo kalena, waxa haga cilmiga barashadda caafimaadka iyo cuduradda sidii la iskaga difaaci lahaa, iyagoo u isticmaalaya farsamo- xaalladeed iyo jawaabaha maxsuulka ka soo bixi doonta baadhitaanadii lagu sameeyey bukaanka, halka ay Hoggaamintuna u isticmaalsho hab- xeeladdaysan, Abuurid  iyo  muuqaalo sawirkoodu uu aad u wanaagsan yahay.

Waana kuwo xidhiidhkoodu aad u hooseeyo, isla-markaana, ku farxa hal-xidhaalayaasha in ka badan dhibaatadda dadka haysata, taasoo lagu tilmaamo in Hoggaaminta Dhakhaatiirtu la mid tahay, sida dhaqashadda Bissadaha oo kale, sidaa daraadeed, ayey ugu yar tahay Boqortooyo Boqor dhakhtar ahi uu hoggaamiye ka noqdo dunida aynu ku nool nahay, laakiinse, kuwaa kale taariikhdu meelnaba kumay xusin.

Haddaba, si aanay maalin kasta yab-yab, yabooh iyo yagleel cusubi aanay innoogu dhicin, waxa muhiim ah in aynaan sahan la’;aan guurin, maadaama, sahamintu ay tahay aassaass koowaad ee himilladda dadweynaha, sida, dadka reer guuraaga ahiba ay ugu sahamiyaan xoolahooda dhulka biyaha, naqqa iyo dooga leh ee ay dajin lahaayeen.

Dhinaca u sahaminta dalku inuu yeesho hoggaamiye wanaagasan, halbeega sahaminta loo isticmaalo ee lagu qiimeeyo wakhtigan kala xulashada Murrashaxiinta  saddexda xisbi siyaasaddeed ee UCID, WADANI iyo KULMIYE  tartamaya inay ku guuleystaan jagada Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland.

Cabbir hagaha ugu fiican inaynu ku qiimeeyno sifaha murrashaxiinteena  in ay yihiin kuwo leh arragti-fog, hiigsi, himmilo mustaqbal, daacadnimo, dhiirigalin, fahmo badan oo wax akhriya, waxna darsikarra, raadiyana waxa khaldan si uu u saxo, sababeyn karana tallaabo kasta oo uu qaadayo,  oo aan lahayn eex, isla markaana, aynu u arragno inuu si siman dadkiisa u wada-daweyn karro, sameyn karana dhawaaq amar leh oo go’aan qaadasho fiican xilliga ay ku haboon tahay, wakhtiga ku haboona wax-ka-beddeli kara mallihiisa, qorshihiisa iyo fikradaha kale ee lagu xaliyo dhibaatooyinka, kuna hanweyn inuu dhaxal ugaga tagayo dadkiisa.

Guntii iyo gabagabadii waxaan qormadaydan ku soo gunaanadayaa in aynu xusuusnaano, in aanay  jirin himillo ka wanaagsan himilladda indhaheenu ay arkayaan hoggaamiyaha leh sifooyinkaasi dhamaantood wuu ku sifeysan yahay Hoggaamiye Muuse Biixi Cabdi,  waxaanan u  dhaafayaa bahda illa wadaagta akhriska qormooyinka aan ku baahiyo mareegaha wararka iyo wargeysyadda madaxa-banaan.

Qalinkii :- Maxamed Faarax Qoti

Ma Ya’daan (ى) Ogaa Ayuu Laba-Dhibcoodna u Raaciyey

                                                                                                                                          19th/Oct/2016

Wakhtiyo hore ama beri hore oo la soo dhaafay waxa jiray Boqor ka mid ahaa boqoradii hore ee ka soo taliyey dunidan aynu ku nool nahay guudkeeda ee masaalka iyo tusaalaha loogu soo qaato habkii uu ugaga gaashaantay duufaanadii ceeryaanta lahayd ee dul-hoganaysay. 

Wakhtigaasi, waxa ay dadka wax hilaadiyaana ku sababeeyeen in ay ahayd mid ka ukantay cugashadii gollaha xukumadda ee Boqorkaasi, waxa kale, oo ay ku tilmaameen in ay ahayd taasi mid aan si fiican looga fiirsan oo aan loo lafagurin, sidoo kalena, waxa ay ku tiraabeen dhaadin la’aanta wakhtigii uu kala xulanaayey gollihiisa, erayaddii duur-xulka ahaa ee ay u sheegeen aqoon-yahannadii ka soo jeeday beelihii ay ka tirsanaayeen gollahaas, kuwaas oo ahaa sidan:-  “ Hebel waa nin aad u fir-fircoon, oo fariid ah, laakiinse,  waxa ku jira in yar oo fudayd ah” ,  Macnaha erayga fudayd ayaa ahaa mid aanu dhaadin macnihiisa boqorkaasi. 

Ka dib, markii ay ku abuureen  khal-khal iyo jahwareer Boqortooyadaas, waxa boqorku go’aan ku gaadhay in uu u kitaab furo,  uguna yeedho sheekh tuf-lahaa oo marka dadka buka dabiibka loogu geeyo ay ka soo noqon jireen iyagoo caafimaad qaba, waxaanu dheeraaday xog-warankii, isagoo sharaxaad dheerna ka bixiyey xanuunkii ku dhacay qaar ka mid ah gollaha xukumaddiisa ayuu u sheegay Sheekhii, sidoo kalena, waxa uu ku tilmaamay  xanuunkan ku dhacay gollihiisa uu yahay xanuunka la yidhaahdo sal-fudaydka, kaasoo inta badana ku dhaca caruurtu marka ay yar yihiin.

Boqorku isagoo hadalkiisii sii wata, waxa uu yidhi :- Inkastoo, haddana lagu tilmaamo xanuunkaasi in ay noqdaan dadka uu haleelaa, kuwo marka ay wax qabanayaan aan ka fikirin waxa ay qaban doonaan, natiijadda ka dhalan doontaa waxa ay noqonayso,  taasoo afka- qalaadna loogu yeedho “Attention Deficit Hyperactivity Disorder”.

Ka dib, markii uu fahmay sheekhii tuf-ka lahaa war-bixintii boqorkaasi, waxa uu u dhigay Qar-dhaas Gollihii Xukumaddaas, waxaanu dabiibkaasi uu noqday mid ay kuwada caafimaadeen Gollihii Xukumadda Boqortooyaddaasi.

Muddo dhowr sannadood ah ka dib, markii ay ka soo wareegtay wakhtigaas, waxa mar-labaad ku soo noqday xanuunkii-hore loogaga dabiibay, isla-wakhtigii ay ku celiyeen eheladoodiina,  waxa loo sheegay in uu ku maqan yahay safar-shaqo oo la xidhiidhay dabiibida dadka bukaanka ah ee ku noolaa deegaanada miyiga ee aadka uga durugsanaa, safarkaas oo qaadanaayey muddo aad u dheerayd.

Waxa ay eheladoodiina ay go’aan sadeen in ay dabiib ugaga raadiyaan sheekh kale oo ku dhawaa deegaankii ay degenaayeen, ka dibna,  markii ay u keeneen ee uu sheekhii kale ka dhageystay war-bixinta xaaladda xanuunkoodaas, waxa uu sheekhu ka furay qoortoodii Qar-dhaaso ka laalaaday oo ahaa Qardhaasihii uu u dhigay Sheekhii tufka lahaa.

Isla-markaana, waxa uu sii fur-furay Qardhaasihii, waxaanu hoostooda ugu tagey war-qado ay ku xar-dhanaayeen xarafka  “ى”  oo lagu qoray khad-madow, ka dibna, waxa uu soo qaatay sheekhii  khad-madow, ka dibna, waxa uu ku qoray oo uu ku dhigay laba-dhibcood  xarafkii Ya’da ahaa  “ي”  hoostoodii, waxaanu warqadihii dib ugu sameeyey Qar-dhaaso kale oo cusub.

Waxaanu sheekhaasi uu ku yidhi:-  waxaad u xidhaan marka aad guryahooda aad geysaan, marka ay dhacdo qoraxduna waa inaad ka furtaan Qardhaasahaas, isla-saacado ka dib, markii ay dib ugu laabteen hoygoodii ee loo galiyey Qar-dhaasihii, waxa ay ka sii qaadeen in uu ku sii siyaado xanuunkii hayey, inkastoo, uu ahaa xanuunkaasi kuwa aan la kala qaadin, laakiinse, haddana waxa dhacday in uu xanuunkaasi ay qaadaan dadka kale oo markii hore caafimaad qabay in ay u jiifsadaan xanuunkaasi, kaasoo, cabsi weyn ku abuuray dhamaan dadkii ku noolaa deegaamadii ay ku noolaayeen shaqsiyaadkaasi.

Mudo dheer ka dib, sheekhii tufka-lahaa markii uu uu ka soo laabtay safarkiisii-shaqo ayey u tageen ehelkoodii, iyagoo gacmaha ku sida qardhaasahii uu u dhigay sheekhii kale, waxa kale oo ay isku arkayeen maadaama ay ahaayeen kuwo khaldamay, in ay ka soo barakeystaan sheekhii tufka-lahaa, isla-markii ay kulmeena, waxa uu sheekhu ka dhageystay ehelkoodii war-bixin dheer oo xanbaarsanayd heerka maanta uu marayo iyo in uu ku faafay xanuunkaasi qaybo ka mid ah dalka.

Dabadeedna, Sheekhii tufka-lahaa waxa uu fur-furay war-qaddiihii ku hoos jirtay Qar-dhaasahaasi, waxaanu ku arkay xarafka Ya’da “ي”   oo leh laba-dhibcood, waxaanu Sheekhii tuf-ka laahaa uu yidhi:- Ma Ya’dii  “ى”  aan ogaa, ayuu laba-dhibcoodna uu u raaciyey “ي” .

Waxa aan dhibic ka mid ah fahamka qormadaydan aan u dhaafayaa dadweynaha akhristayaasha sharafta mudan ee illa wadaaga qormooyinka aan ku baahiyo war-baahinta madax-banaan ee Jamhuuriyadda Somaliland.

Qoraa/: Maxamed Faarax Qoti

Boqorkii Sideedaad

                                                                                                       24/September/2016

Hooyaddii waxa ay ka soo jeeday dhalasho ahaan dadka Giriisiga (Greece) ee ku nool dalka Giriiga, waxaanu ku dhashay dalka Kanada, laakiinse, dhalasho ahaan waxa uu ka soo jeeday dadka Jerokee (Cherokee) ee ku nool dalka Jarmalka.

Waxaanu ka mid noqday Boqoraddii hore ee ka soo taliyey dalka Kanada (Canada), Boqorku waxa uu had iyo jeer dadkiisa kala hadli jiray goob fagaare ah oo aad u qurux badnayd kuna beernaayeen dhir iyo doog qurux-badan oo si fiican loo illaaliyey,  isla- wakhtigaas, khudbadihii halkaasi uu ka  jeedin jiray waxa ay ahaayeen murti iyo hadalo aadd u qiimo badnaa, laakiinse, haddana marka hadaladiisa ay wax ka qorayaan wariyayaasha iyo Qorayaasha reer Kanada, waxa ay ugu yeedhi jireen Boqorkii Sideedaad.

Taasoo ku abuurtay Boqorka in uu ka cadhoodo oo aanu raali ka noqon in loogu yeedho magac bixintaa loogu magac daray Boqorka sideedaad, waxaanay arrintaasi noqotay murankii ugu mudada dheeraa ee in badan soo jiitamayey, haddana wali taagnaa, marka la barbar dhigo Boqoraddii ka horeeyey.

Boqorku waxa uu ahaa hal-abuur  indheer-arrag, kaasoo qoray buuggaag badan oo ay ku duugnaayeen, Taariikheed nololeedkiisii, Gabayo, Dhacdooyin  iyo Sheekooyin gaagaaban, inkastoo uu lahaa laba sinjiyadood oo leh hal-dhaqan oo kaliya, laakiinse, haddana dhamaantood waxa laga dhan-dhansanayey labadiisa-hide ee uu ka soo jeeday.

Waxaanu ahaa indheer-garad fahamsanaa khatarta ay leedahay qoraaladda la xidhiidha mawduucyadda takooridda, sidoo kalena, waxa uu juhdi iyo dadaal badan galiyey faalooyin lagu duubay cajaladdo ku saabsanaa dadka Ameerikanka ah ee  Hooyooyinkood ay ka soo jeedaan sinjiyaddaha kale

Boqorku isagoo ka biyo diidsanaa dhalan rogga ku iminayey dhinaca sinjiyaddaha, waxa uu qaaday wakhtigaasi talaabo weyn oo uu u isticmaalay  awood ciidan oo dhinaca xuduudaha ah, waxaanu xilalkii ay hayeen ka qaaday dhamaan masuuliyiintii lahaa Labada-sinjiyadood, taasoo uu ku suureeyey in ay hallis ku ahayd nidaamka geedi socodka dalkiisa, sababtoo ah buu yidhi:-  Waa lagu soo dhex-mari karaa, taasina waa mid hallis ku ah jiritaanka qarannimadeena.

Waxaanu soo saaray sawiro muujinayey cadeymo badan iyo kuwo kale oo si far-shaxanimo leh oo ay ku dheehan tahay waayo-arragnimo, loogu xar-dhay Hooyo iyo wiilkeedii oo difaacaysa  aqoosiga dhiiga ay ka soo jeedo assalkeedii hore, taasoo lagu qabtay iyadoo socota dhulka lama degaanka ah ee u dhexeeya Kanada iyo Ameerika.

Haddaba, marka aynu eegno shaqsiyaadka u dhashay dalka Somaliland, laakiinse, haddana sita sinjiyaddaha kale, waa sida dhiig isku mulaaqmay oo kale, inkastoo ay jiraan dad aad u badan oo dhaqankoodu iyo diintooduba aanay is badelin qurba joogeena iyo kuwa haddeer tahriibka ku galay wadamada Aduunkaba, laakiinse, haddana, waxa hubaal ah in ay jiraan Lab iyo Dhadig, haba-yaraadaane ay guursadeen sinjiyaddo kale, halka kuwo kalena  ay ku dhaqan-doorsoomeen dhaqamadda kale duwan ee ka jira daafaha dunida.

Maaha tani mid ina tusinaysa  ama aynu ula jeedno sinjiyadda iyo dhiigaga isku mulaaqmay oo kaliye, laakiinse, waxa suura-gal ah in ay dhacdo wakhtiga fooda inagu soo haya, dadka ka imanaya qurbaha ee u dhashay dalkeena ee danaynaya in ay ka qayb-qaataan tartanka doorashada gollaha wakiiladda Somaliland, sannadaha soo socda aan loo warhaynin dhaqanadooda iyo diimaha ay haystaan midnaba, sababtoo ah, waxa ay u isitcmaali doonaan in ay lacag kaga iibsadaan dadka codadkooda iyo ta xisbiga ay musharaxa ka noqonayaanba,  si ay ugu guuleystaan  tartanka doorashada gollaha wakiiladda Somaliland.

Waxa kale oo ay taageero ka helli karaan deegaanada ay ka soo jeedaan beelahoodu, kuwaasoo  aan u lahayn wax-aqoon ah shaqsiyaadka ay codka siin doonaan waxa uu noqon doono, markaa, waxa muhiim ah inta la ogaan lahaa wakhti danbe oo xeedho iyo fandhaalba kala dhaceen, in aad la iska hubiyo dhamaan shaqsiyaada qurba jooga ah ee u tartamaya musharaxnimada xil-dhibaanadda gollaha wakiiladda iyo xil-dhibaanda gollaha deegaanka doorashooyinka soo socda ee ka qab-soomi doona Somaliland, haddii uu Alle ina gaadhsiiyo.

Ka sokow taasi, waxa iyana barbar socotay kuwo kale oo ku soo guryo noqday iyagoo qaba hamuun masseyr-xilleed ay ku doonayeen in ay xil ka qabtaan dalka Somaliland, ka dibna, loo dhiibay xilal  aanay waayo-arragnimo hore iyo aqoon badan u lahayn, nidaamka dowladnimo,  kuwaasoo wiiqay oo curyaamiyey dhamaan nidaamkii iyo habkii dowladnimo ee ka jiray Gollaha Fullinta iyo Gollaha Sharci Dajintaba.

Haddaba, miyaanay la gudbooneyn kuwa sinjiyadda kaliyaata haystaa, innay fiiro-dheer u yeeshaan arrimahan ka socda xayndaabka gayigan ay ku xeeran yihiin, kaasoo u baahan  halgan dheer iyo sharciyaddii lagu xakameyn lahaa arrimahaas oo dhan.

Maxamed Faarax Qoti

  

Anniga Iyo Cimiladdii Ayaa Heshiin Waayey

 

                                                                                                                 6th /September/2016

Xeel-dheere ku takhakhusay dhinaca cilmiga barashada saadaasha hawadda ee loo yaqaano Meteorological, kaasoo ka shaqeyn jiray wakaaladda sahaminta cimiladda hawadda, ayaa ka fadhiistay shaqadii uu ka hayey wakaaladdaasi, ka dib, markii muddo dhowr-billood ah ay soo food saartay in ay kala duwanaadeen cimiladdii iyo war-biximihii uu kaga faaloon jiray saadaasha hawadda maalmaha soo socda, taasoo sababtay in khal-khal iyo jahwareer weyni ku abuurmo  dhamaan bulshadii ku noolleyd degaanaddii uu ka soo jeeday Khabiirkaas.

Sidaa darteed  muddo yar ka diba,  waxa uu go’aansaday in uu iskaga tago shaqadii uu ka hayey wakaaladda cimiladda saadaasha hawadda, taasoo, mar wax laga weydiiyey, sababihii ku kalifay shaqo ka tagidiisa, khabiirkaasi waxa uu kaga jawaabay:-  “ Anniga Iyo Cimiladdii ayaa heshiin waayey ”.

Haddaba, marka aynu eegno hab-dhaqanku waxa uu ka shaqeysiiyaa go’aan qaadashadda maskaxaha Aadamaha, haddana way ku kala aragti duwan yihiin indheer-garadka iyo indha-kugaraadluhu, waayo,  waxa aad arkeysaa, suldaankii iyo dhaqankii oo heshiin waayey, wadaadadii iyo wacdigii siyaasadda oo heshiin waayey,  gudoomiye xisbi iyo musharixiisii oo heshiin waayey, wasiiro iyo nidaamkii siyaasaddeed ee ay ku haggi lahaayeen hiigsigii lagu gaadhi lahaa himiladda oo heshiin waayey, Indhdeer-garadkii iyo Indhakugaraadlihii oo heshiin waayey.

Marka aynu ka nimaadno arrimahaas oo dhan, waxa aynu leenahay hindise iyo awoodda ka jawaabta marka ay wax dhacaan, waxaana suura-gal ah, in aynu noqon karno kuwo ay ka hooseyso heerka lagu qiimeeyo qiyaasta cabbirka dareenka aadamaha.

Dhinaca maareynta suuggaanta erayaddana, waxa lagu macneeyaa Indheer-garadku in uu yahay, hindisaha oo kaliya, laakiinse, marka taasi laga yimaado, waxa lagu lamaaneeyaa kartida awooddaha ay leeyihiin aadamuhu, sababtoo ah, maadaama aynu nahay kuwo uu xil ka wada-saaran yahay dhamaan nolosheena.

Sida la wadda-aqoon sanyahay waa wax dabiiciya  Indheer-garadnimadu, waxaana lagu tilmaamaa  in ay leeyihiin dadka indheer-garadka ahi karti awoodeed oo aad u sareysa, mana’aha kuwo ka indha’la  xaaladdaha hab-dhaqan  iyo xaaladdaha duruufeed ee ku gadaaman gayiga ay ku nool-yihiin, waxaana gun-dhig u ah, oo lagu qiimeeyaa hab-dhaqanadooda ayaa ah, kuwo soo saara doorashooyin miyir-qaba, in ka badan kuwa ay soo saaraan shardiyaddu, taasoo uu gun-dhig u yahay dareenku.

Haddiiba ay nolosheennu la shaqeynayso hadba xaaladda aynu ku suganahay, innagoo haysana  go’aan qaadashadda miyir-qabka, ama fullin la’aanta arrimaha qaar ee inta badan lagu tixgalinaayo sababo jira awgeed, miyeynaan odhan karrin, taasi waxa dooran lahaa in awood lagu siiyo, kuwa doonaya innay inna xakameeyaan.

  

Dadka indheergaradka ahi waxa ay leeyihiin awood gaar u ah oo ay ku xanbaaraan  cimiladda,  ha noqoto cimiladdaasi mid rooban ama ha ahaato mid iffaysa oo aan iyagga isbaddel ku sameyneyn, waxaana kuwaasi lagu qiimeeyaa inay yihiin haggayaal, laakiinse, haddiise lagu qiimeeyo shaqo wanaagsan iyo wax soo saar tayo leh, taasi, maaha mid ka shaqeysiisa cimiladda, sababtoo ah,  cimiladdu wax-bay haggtaa ee lama haggo.

Halka ay dadka indha-kugaraadlaha ahi ay soo gaadhsiiyaan dhibaatooyin iyo wax-yeelooyin deegaanadda ay ku nool-yihiin bulshaddoodu, marka ay cimiladda bulshadu ay si fiican u daaweyso dadkiisana, waxa ay dareemaan caafimaad, marka ay dadkiisu waayaana, waxa ay noqdaan  kuwo difaaca, sidoo kalena waxa lagu tilmaamaa inay yihiin kuwa dhisa niyadda xayn-daabka ku wareegsan hab-dhaqanka nollosha dadka kale,  isla-markaana, waxa ay ka xakameeyaan dhinaca baahiyaha awooddaha ay dadku ka  liitaan.

Awoodda  rabitaanka degdega ah  ee hooseeysa, waxa lagu sifeeyaa in ay tahay sida cabbirka maayaddaha badda oo kale, taasoo lagu qiimeeyo nuxurka shaqsiga indheer-garadka ah inay yihiiin, kuwa ay haggaan  fikraddaha qiimahoodu aadka u sareeyo ee sida fiican loogaga taxadiray, isla-markaana,  leh xullasho sarre oo aad u qiimo badan iyo dhex-dhexaadnimo, halka, dadka indha-kugaraadlaha ahina ay haggto hawadooda oo kaliya, amaba ha noqoto xaaladdaha duruufeed ee ku xeerran deegaanadooda.

Laakiinse, marka aynu sameynayno kala doorashadda, waxa aynu noqonaa indha-kugaraadlayaal, kuwaasoo intooda badan wax-yeelooyin  soo gaadhsiiyaan qaab-dhismeedka deegaankooda, haddii ay cimiladdu u wanaagsan tahay, waxa ay dareemaan wanaag, hadday xun-tahayna,  waxa ay wax-yeeleeyaan arragtida iyo habka fullinta-hawlaha ay u socdaan.

Haddaba, akhriste sideebaynu ka fahmi karnaa Hoggaamiyaha Indheer-garadka ah iyo Hoggaamiyaha Indha-kugaraadlaha ah.?

Qoraa/Maxamed Faarax Qoti